VU Magazine 1995 - pagina 23

zich staande te houden terwijl ze met de andere hand voedsel plukken en naar binnen werken. Een Franse onderzoekster had dit idee al eens eerder geopperd. Ze onderzocht het bekken van een vroege voorouder op de millimeter nauwkeurig. De vorm van deze structuur was mensachtig, maar de aanhechting van de spieren leek weer meer op die van een aap, concludeerde de Fran^aise. En Spoor zegt nu eigenlijk hetzelfde. De australopithecinen waren noch boombewoner, noch tweebener. Ze hadden iets van allebei. VERGAARBAK

Lang niet iedereen is tevreden met deze wat ambivalent lijkende conclusie. De standpunten in dit vakgebied hebben vaak iets van een doorslaande weegschaal, beaamt Spoor. Voor 1978 werd iedere paleontoloog weggehoond als hij durfde opperen dat vroege hominiden zich als moderne mensen zouden hebben voortbewogen. Maar in 1978 vond de geochemicus Paul Abell in het noorden van Tanzania afdrukken in een 3,7 miljoen jaar oude laag vulkanische as. Het waren de voetstappen van een nieuwe soort, Australopithecus afaiensis, bijgenaamd 'de zuidelijke aap van Afar'. De familie

WETE

der hominiden was op slag 1,5 miljoen jaar ouder. Uit de voetstappen concludeerde de paleontologische wereld opeens dat deze bijzondere soort - en dus elke hominide na hem - rechtop liep. Spoor: "Mensen willen graag praten in extremen. Het is vreemd maar waar; Op de een of andere manier wordt het altijd in die richting geduwd, ook als dat uitdrukkelijk ongewenst is." De schedel van H. habilis schiep zo mogelijk nog meer verwarring. Deze mensachtige verscheen na de australopithecinen op het evolutionaire toneel. Je zou dus verwachten dat H. habilis meer bipeed zou zijn dan zijn voorgangers. Spoor scande één schedel: StW 53, gevonden in Sterkfontein in Zuid-Afrika. Vreemd genoeg kenmerkt het labyrinth zich door een bijzonder groot horizontaal kanaal. Daarmee lijkt het niet op dat van de mens en zelfs niet op dat van bestaande, grote apen zoals chimpansees en gorilla's. "Het is moeilijk te interpreteren", zegt Spoor. "Het enige dat het labyrinth suggereert is dat H. habilis niet meer, maar juist minder bipeed is dan de australopithecinen. De structuur lijkt op die van gibbons, of bavianen, maar is in ieder geval niet menselijk." Volgens Spoor kan dit twee dingen betekenen. Of H. habilis is een doodlopende tak in de evolutie en H. erectus is voortgekomen uit een totaal andere mensachtige. Of het gescande fossiel was geen H. habilis. "Met die laatste suggestie heb ik wat mensen voor het hoofd gestoten, niet in de laatste plaats de vinders van het fossiel. Maar het is een optie die helemaal niet zo onwaarschijnlijk is", aldus Spoor. Met zijn bevindingen speelt de Utrechtenaar in ieder geval twee Zwitserse paleo-anthropologen in de kaart. Zij onderzochten allerlei fossiel materiaal zoals de bekende Olduvai hominide uit Tanzania (wat schedelfragmenten, tanden en botten van ledematen). Daarnaast bekeken ze wat materiaal uit Kenia. Op basis van anatomische kenmerken concludeerden ze dat H. habilis een vergaarbak is van twee soorten, een kleine en een grote. De kleine soort had waarschijnlijk een meer aapachtig voorkomen en bevond zich op een doodlopende zijweg in de evolutie. De schedel die Spoor scande zou tot deze kleine soort behoren. Uit de grotere soort zou zich later H. erectus hebben ontwikkeld. Maar, zoals CHAP, CULTUUR

O) SAMENLEVING

-

dat gaat, ook hierover blijven de discussies voorlopig woeden. "Dat geeft alleen maar aan dat het debat rondom bipedalisme leeft. De discussies waren de laatste jaren wat verflauwd. Nu zijn er nieuwe schedels gevonden en nieuwe technieken bijgekomen. De zaak begint weer te borrelen", erkent Spoor. WERKTUIGEN

Al die nieuwe onderzoeksresultaten hebben in ieder geval één belangrijk idee van tafel geveegd: dat de evolutie rechtlijnig zou zijn. "Het is dus niet zo dat eerst de australopithecinen verschenen, vervolgens H. habilis, daarna H. erectus en tenslotte H. sapiens, de huidige mens. Alsof de hominiden zich stap voor stap naar een soort einddoel zouden begeven. We weten bijvoorbeeld dat er ongeveer 1,9 miljoen jaar geleden vier soorten naast elkaar leefden. Dat waren Australopithecus boisei, twee soorten H. habilis en H. erectus. Ook met deze ontdekkingen zijn heel wat mensen voor het hoofd gestoten." Rest tenslotte nog de vraag hoe bipedalisme eigenlijk kon ontstaan. Ook hier geldt: ideeën genoeg, maar niemand die het juiste antwoord weet. Zo is er wel geopperd dat onze voorouders door rechtop te gaan lopen, de handen vrij hielden voor andere functies. "Maar", zegt Spoor, "die hypothese is inmiddels van tafel. Gedachte achter deze stelling is, dat ze hun handen vrij maakten zodat ze werktuigen konden gaan gebruiken. Evolutionair gezien klopt daar niets van. Bipedalisme ontstond ongeveer 3,5 miljoen jaar geleden. De oudste werktuigen dateren echter van zo'n 2,5 miljoen jaar geleden." Maar geen nood, ideeën genoeg. Het rechtop lopen zou met seksueel gestuurd imponeergedrag te maken kunnen hebben gehad, of met veranderingen in de voedselvoorziening. Door een klimaatverschuiving veranderde het bos in savanne. De dieren moesten ineens grotere afstanden overbruggen om hun voedsel bij elkaar te zoeken. En aangezien de lange, zware armen ongeschikt waren om mee te lopen, hieven onze voorouders het hoofd langzaam ten hemel. Spoor: "Dit is een zeer voor de hand liggende hypothese. Je ziet ingrijpende aanpassingen heel vaak samenhangen met veranderingen in het klimaat."

[ANUARI/FEB UARl

I99S

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen