VU Magazine 1995 - pagina 555

weet te behalen. Die partij gaat er van uit dat er iets hogers bestaat dan de notie van de mensenrechten, namelijk de specifiek Franse identiteit van de samenleving. "Anti-democratische ideologieën zullen altijd proberen bepaalde elementen van de democratie en het liberalisme over te nemen. Meestal nemen ze het economisch liberalisme over, plus het populistisch aspect van de democratie: het volk als fundament van alles. Maar wat is het volk? Is dat een aantal individuen met bijbehorende rechten - de liberale variant - of is het een collectief dat aaneengesmeed wordt door nationale en raciale waarden? "Een ander aspect van de overwinning van de liberale democratie in een groot deel van Europa, was de succesvolle integratie van de arbeidersklasse, of, liever gezegd: het armere deel van de bevolking. Die armen konden een enigszins menswaardig bestaan krijgen. In het grootste deel van de wereld is die integratie niet gelukt. Dat schept grote risico's."

loze zelf. Werkloosheid was in de ogen der socialisten een risico dat je kon lopen als je toevallig in de verkeerde bedrijfstalc werkzaam was; zoiets viel een individu moreel niet aan te rekenen." Ik heb de indruk dat het socialisme hevig in het defensief is. "Gat is waar, en wel op twee manieren. In het idee van een totaal andere samenleving gelooft niemand meer. Maar ook staat de institutionele vorm die de sociale rechtvaardigheid heeft gekregen in de verzorgingsstaat, onder druk." Voelt u zichzelf nog marxist en/of socialist^ "Marxist ben ik al lang niet meer. Ook toen ik mij dat nog wel voelde, was ik dat op redelijk onorthodoxe wijze. Communistische regimes heb ik nooit verdedigd. Er wordt tegenwoordig veel gesuggereerd dat er in de jaren zeventig geen linkse kritiek was op het stalinisme, maar dat is een misvatting, zoals onder andere kan blijken uit mijn boek 'Het reëel bestaande en het noodzakelijke socialisme', uit 1979. En ben ik nog socialist? Ik heb tegenwoordig de neiging om te zeggen, noemt u mij maar een liberale socialist, of een socialistische liberaal. Het maalct mij niet zo veel uit. Ik ga niet zeggen dat sociale rechtvaardigheid belangrijker is dan individuele vrijheid. Maar het omgekeerde zeg ik ook niet graag. Als je zegt x is belangrijker dan y, bedoelt men in de politiek meestal: u wilt y dus wel opofferen aan x. Ik wil ze niet aan elkaar opofferen."

Wat is ei eigenlijk van Maix en het socialisme geworden! "Ik wil een onderscheid malcen tussen Marx en het socialisme. Marx is een van de belangrijkste critici van het economisch liberalisme in de negentiende eeuw en als zodanig is hij nog steeds van belang. Wel kun je zeggen dat Marx blind is voor de zelfstandige betekenis van de democratie en voor het gevaar dat centralisatie van de staatsmacht met zich meebrengt. Maar hij had een profetisch oog voor hetgeen de industriële revolutie in de wereld zou aanrichten. "Het socialisme als alternatief systeem heeft afgedaan, maar dat had het al voordat de Sovjet-Unie ineenstortte. Wat kaarsrecht overeind staat is de notie van sociale rechtvaardigheid die de socialisten in de negentiende eeuw de politiek binnenbrachten; sociale rechtvaardigheid als een op zich zelf staande maatstaf om het succes van een politiek systeem aan af te meten. De staat moest een menswaardig bestaan van de meerderheid der bevolking kunnen garanderen. "Het socialisme is succesvol geweest in de zin dat het op twee punten het klassieke liberalisme overtuigend bekritiseerd heeft. Op het macro-niveau bestond het leerstuk van de onzichtbare hand van de markt die je rustig zijn gang moest laten gaan. De socialisten stelden daar tegenover dat, om rechtvaardigheid te bereiken, de onzichtbare hand van de markt gecompenseerd moest worden door de zichtbare hand van de staat. Dat argument blijft tot op de dag van vandaag geldig. Op het microniveau heeft het socialisme met een zeker succes de doctrine bestreden dat werkloosheid de schuld is van de werk-

"De kritiek van al het bestaande heeft bij mij plaatsgemaakt voor de kritiek op dat deel van het bestaande dat kritiek behoeft. Misschien is dat een beter uitgangspunt.''

WETENSCHAP,

CULTUUR

Gematigder gewordenl "Ja, maar dat lijkt me geen ramp.

In uw hoek over de verzuiling kondigde u aan 'de kritiek van al het bestaande' ter hand te nemen. Uw laatste hoek heeft een welhaast tevreden ondertoon: er is veel moois bereikt. "Er valt ook iets te verdedigen. De kritiek van al het bestaande maalct plaats voor de kritiek op dat deel van het bestaande dat kritiek behoeft. Misschien is dat een beter uitgangspunt. Het kan geen kwaad zo nu en dan wat gedachten bij te stellen. Bertrand Russell, die zoals bekend een tegenstander van het christelijk geloof was, heeft eens opgemerkt: 'geloof is de eigenschap die het mogelijk maakt om tegen beter weten in aan bepaalde opinies vast te houden.' Nu weet ik niet of je dat van alle vormen van religieus geloof moet zeggen - zo'n uitspraalc lijkt mij typisch voor de atheïstische vooringenomenheid van Russell - maar je moet toch toegeven dat er wat in zit."

&) SAMENLEVING

21

- DECEMBER

199s

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen