VU Magazine 1996 - pagina 163

tie. Die drang heeft zijn wortels in een onbewust complex en wordt zo tot een obsessie. Die onverwerkte problematiek van de wetenschapper is nog nauwelijks onderzocht." Het Prometheus-complex is volgens Van de Braal<: een typisch westers verschijnsel. "In China bijvoorbeeld, dat heel lang Europa in technisch opzicht ver vooruit was, kwam de mijnbouw nooit goed van de grond. De regels voor de omgang met de levende aarde, Feng Shui, stonden dat niet toe. In de Aziatische c u l t u u r bestaat de drang om de vader te overtroeven niet. De patriarch zit er nog onaangetast op zijn troon. Er zijn strakke regels en die worden geaccepteerd. Je hoeft daar ook niet origineel te zijn. Het is een verdienste om iets te kopiëren en er een heel klein deel aan te veranderen. In het Westen hebben wij daarentegen de Nobelprijscultuur die de rivaliteit alleen maar verder voortstuwt." PLOP

Deel van het Prometheus-complex is ook de strijd om macht; een strijd tégen onzekerheid. Om de voorganger te kunnen overtroeven, moet de onderzoeker bewijzen dat hij meer dingen beheerst; dat hij de grenzen van de macht opschuift. De psycholoog Maslow zag deze behoefte aan beheersing als een verdedigingsmechanisme tegen het onbekende. Wetenschap en techniek kunnen slecht uit de voeten met vaagheid, onzekerheid of ambiguïteit. Dat wat onzeker en onbekend is, is bedreigend. Dat gevaar kan door ontheiliging worden afgeweerd. Maslow noemt het voorbeeld van de eerste operatie die hij ooit bijwoonde. Een chirurg verwijderde de borst van een vrouw met een elektrische scalpel en maakte daarbij voortdurend denigrerende opmerkingen. Uiteindelijk slingerde hij de afgesneden borst dwars door de lucht naar een tafel, waar het als een klompje vet met een plop terecht kwam. De angst die de schending van dit heilige deel van het lichaam met zich meebracht, werd afgeweerd

door de borst te ontwijden als een stuk vet. Zo'n afweermechanisme betekent natuurlijk niet dat de operatie dan ook werkelijk geen onzekerheid en angst bij de chirurg meer opwekt. Die ervaringen worden verdrongen naar het onbewuste, waar de vrees wel blijft voortbestaan. Wetenschap en technologie werken volgens Van de Braalc op dezelfde manier. Techniek resulteert in onbewustzijn op grote schaal. Over iets waarover je macht hebt, wat je naar believen kunt manipuleren, hoef je niet meer na te denken. Je kunt immers ingrijpen en de dreiging lijkt daardoor verdwenen. Dat is de kern van het Prometheuscomplex. Voordat het taboe wordt doorbroken is er de overgave aan het andere en het goddelijke, wat een heel angstige ervaring kan zijn. Na de doorbreking van het taboe is er de beheersing. Dat geeft een groot gevoel van opluchting en zekerheid. Wetenschap is dus een veroveringstocht die emotioneel heel sterk is geladen. Dat is ook de reden waarom er zo weinig openheid bestaat rond een kritische beschouwing van de nadelen van wetenschap en techniek. Volgens de Franse filosoof Jacques Ellul wordt de techniek dan ook absoluut niet op haar merites beoordeeld. Onderzoekers verdonkeremanen de nadelen en beperkingen ervan. Ellul noemde dat de 'technologische bluf'. SCHEPPINGS

MACHINES

Een sterk staaltje daarvan leverde Eric Diexlei, de pionier van de 'nanotechnologie'. Nanotechnologie is het met behulp van uiterst kleine mechaniekjes op moleculaire schaal veranderingen aanbrengen in stoffen, cellen of materialen. De Amerikaanse vice-president Al Gore, die zeer geïnteresseerd is in nieuwe technologie, vroeg Drexler kort geleden hoelang hij nodig zou hebben om nanotechnologie tot een succes te malcen. Binnen vijftien jaar zouden we ongelofelijke dingen k u n n e n doen, antwoordde de onderzoeker, die

WETENSCHAP,

CULTUUR

&> SAMENLEVING

37

- APRIL

zijn boek over deze ongekende mogelijkheden 'Engines of creation', ('scheppingsmachines'), noemde. Dat was een emotioneel antwoord ingegeven door een idee van een enorme macht, de macht om te scheppen. Maar ook bij technologie die al geruime tijd wordt gebruikt, spelen emoties een hoofdrol.Een van de geliefde voorbeelden van Van de Braak is 'het automobilisme'. De auto maakt een bijna ongebreidelde mobiliteit mogelijk. De nadelen van het gebruik van auto's worden echter steeds duidelijker. Maar doordat die techniek bestaat heeft de mens de macht zich naar believen te verplaatsen. Dat je dat niet zou kunnen, dat je overgeleverd zou zijn aan de omstandigheden, is ondenkbaar geworden. De techniek heeft die mogelijkheid verdrongen. De auto is een verworvenheid en een verovering van de macht van de mobiliteit. Die is dan ook heel moeilijk ter discussie te stellen. Het ironische gevolg is dat we prachtige wegen en bruggen blijven bouwen, maar het fileprobleem niet kunnen oplossen. Van de Braak wil daarom een sociologie van het onbewuste gaan bedrijven. Die moet het verband tussen de emotionele achtergrond van wetenschap en technologie, en maatschappelijke instellingen en ontwikkelingen duidelijk malcen. Het onbewuste is volgens hem een begrip dat in de sociologie sterk is verwaarloosd. Techniek maakt, omdat het processen automatiseert, mensen onbewust van dingen. Maar dat proces is wel omkeerbaar. Je kunt datgene wat onbewust gemaakt is, terughalen in het bewustzijn. Dat moet ons in staat stellen werkelijke keuzes te maken. Want zolang het enige doel is de macht van de goden te veroveren, kan er geen echte discussie over technologie worden gevoerd.

Naar aanleiding van: Hans van de Braak, 'The Prometheus Complex'; Enzo Press, Amersfoort.

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen