VU Magazine 1996 - pagina 21

ruim 97 procent van de zoogdiersoorten is polygynie gebruikelijk (één mannetje heeft meerdere vrouwtjes) en bij geen enkele zoogdiersoort neemt het mannetje het leeuwedeel van de zorg voor de jongen op zich. De mannetjes van polygyne zoogdiersoorten hoeven zich, in tegenstelling tot pauwhanen, niet uit te sloven met allerlei versierselen om in de smaak te vallen bij de vrouwtjes. Zij hebben het voordeel dat de vrouwtjes niet kunnen vliegen en dus minder mobiel zijn. Bij veel zoogdiersoorten vormen de vrouwtjes groepen of kudden. Het enige wat een mannetje hoeft te doen is al zijn seksegenoten op afstand van zo'n groep vrouwtjes houden om zo het seksuele rijk voor zich alleen te hebben. Dit geldt bijvoorbeeld voor edelherten, die in roedelverband naar voedsel zoeken, of voor zeeolifanten, waar de koeien zich op eilandjes verzamelen om hun jongen te baren en te zogen. De mannetjes wedijveren met elkaar en de winnaar wordt de trotse bezitter van een harem. Hij is niet degene met de mooiste versierselen, maar met de meeste spieren en de intelligentie om zorgvuldig met zijn krachten om te springen. Alleen wie vrij van ziekte en parasieten is en handig in het verzamelen van voedsel en het ontwijken van roofdieren, kan groot en sterk worden. De vrouwtjes kunnen er daarom op vertrouwen dat ze ook bij dit paringssysteem door de mannetjes met de beste genen worden bevrucht.

van een ander zitten van hun nest jagen, de eieren vertrappen en het mannetje toevoegen aan de eigen harem. Jacana's hebben jongen die meteen na de geboorte hun eigen kostje bij elkaar scharrelen. Bij de meeste vogelsoorten hebben de jongen veel meer zorg nodig en moeten beide ouders zich om hun nageslacht bekommeren. Daarom is bij vogels, in tegenstelling tot eierleggende reptielen, amfibieën en vissen, monogamie gebruikelijk: 94 procent van de vogelsoorten is monogaam. ledere lente kunnen we weer genieten van het idyllische tafereeltje van een vogelpaar dat een nestje bouwt en de jongen gezamenlijk groot brengt. Het is overigens niet zo idyllisch als het lijkt: vader en moeder gaan zich buiten het zicht van de partner regelmatig aan overspel te buiten en uit genetisch onderzoek van jongen en ouders blijkt dat bij sommige soorten gemiddeld een op de drie jongen het resultaat is van een buitenechtelijke affaire met de buurman. Mannetjes die met kleurige veren en versierselen adverteren dat zij weldoorvoed en kerngezond zijn, genieten de grootste populariteit. Hoe langer de staart van een mannelijke boerenzwaluw, des te meer vrouwtjes een slippertje met hem willen maken - met als resultaat dat de echtgenoot (met een iets kortere staart) nietsvermoedend andermans jongen helpt groot brengen. PLUIMAGE

Sommige zoogdiersoorten zijn monogaam, zoals de gibbon. Bij van nature monogame zoogdieren, zijn de mannetjes en de vrouwtjes even groot. Er blijkt een verband te bestaan tussen het verschil in grootte tussen de beide seksen en de mate waarin de soort waartoe ze behoren polygaam is. Op basis daarvan wordt de mens beschouwd als een diersoort die van nature lichtelijk polygaam is. Dit wil echter niet zeggen dat polygamie genetisch gedetermineerd is. Zowel voor monogamie als polygynie en polyandrie geldt dat ze in bepaalde culturen algemeen zijn, zij het dat in de meeste culturen polygynie aangetroffen wordt en polyandrie slechts in enkele. Er bestaat hooguit een erfelijke voorkeur voor polygynie, maar uiteindelijk bepalen de beperkingen en de mogelijkheden van de omgeving welke voortplantingsstrategie wordt gekozen: in Tibet nemen broers gezamenlijk een vrouw, omdat de arbeid van meerdere mannen op de boerderij slechts voldoende oplevert om één gezin te onderhouden. Kinderen zien ze als hun gezamenlijke nal<omelingen, waarmee ze voorkomen dat de boerderij moet worden opgesplitst in onrendabele eenheden.

De meest bonte en extravagante versierselen treffen we aan bij vogelsoorten waarbij de mannetjes overbodig zijn voor de verzorging of bescherming van de kuikens en zich alleen bezig houden met het bevruchten van zoveel mogelijk vrouwtjes. Pauwhanen hebben een schitterende staart en mannelijke paradijsvogels kleurrijke pluimen aan hun kop, die vele malen langer zijn dan hun lichaam. Het kost ze jaren om al die verenpracht te laten groeien en de decoraties vormen het bewijs dat ze al die tijd kerngezond, vrij van parasieten en weldoorvoed zijn geweest. Die verenpracht is ook een handicap, want de eigenaar van deze luxueuze verentooi kan zich niet snel en onopgemerkt door het bos bewegen. Wie zo opzichtig bij de vrouwtjes probeert op te vallen, trekt ook de aandacht van roofdieren. Vader is misschien al dood tegen de tijd dat zijn jongen geboren worden, maar dat maalct niets uit, want hij draagt toch niet bij aan hun verzorging. Zijn bijdrage was het leveren van goede genen, die zijn dochters in staat zullen stellen om vrij van ziekte veel voedsel te verzamelen, lang te leven en menig nest groot te brengen. Zijn zonen zullen niet alleen een goede gezondheid erven van hun vader, maar ook zijn opvallende pluimage. De kans dat ze erg oud zullen worden is daardoor klein, maar hun pluimage zal ze wel aantrekkelijk mal<:en voor de vrouwtjes. Aangezien een aantrekkelijk mannetje in één broedseizoen bij diverse vrouwtjes in de wijde omgeving meer jongen kan verwekken dan één vrouwtje in een lang leven kan groot brengen, is het voor polygame vogels heel belangrijk om sexy zonen te krijgen. Bij zoogdieren is de baarmoeder het equivalent van het nest, de foetus die van het ei en voedt de moeder het jong door het te zogen. De anatomie dicteert dat dit de taaie van de vrouw is. Vandaar dat mannelijke zoogdieren vaak niet meer dan zaadleverancier zijn en de vrouwtjes zich laten bevruchten door de leverancier van het beste zaad. Bij WETENSCHAP,

CULTUUR

SOCIAAL

CONTRACT

Polygynie komt het meest voor in agrarische en hiërarchische maatschappijen waarin één man zich meester kan maken van een grote hoeveelheid bestaansbronnen. Monogamie is typisch voor samenlevingen waarin het voor de overlevingskansen van ieder kind essentieel is dat zowel moeder als vader zich aan de verzorging wijdt. Monogamie wordt ook aangetroffen in zeer grootschalige maatschappijen als de onze. Zij maalct deel uit van het sociaal contract tussen de burgers waarin afspralcen zijn vastgelegd die onderlinge conflicten moeten vermijden. Want als sommige mannen meerdere vrouwen hebben en andere niet één, kan dat aanleiding geven tot haat en nijd.

et) SAMENLEVING

19

-JANUARI/FEBRUARI

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen