VU Magazine 1996 - pagina 547

plaatsen in Paul Michel (het alter ego van Foucault); hij blijft een vrij schimmige, afstandelijk beschreven figuur. Ik kan mij niet inleven in de leegte en de twijfel die hij ondervindt nu zijn muze (Foucault) niet meer bestaat. Op geen enkele wijze komt de waanzin en het verdriet van Paul Michel dicht op mijn huid. Het probleem is dat het boek - ondanks de titel - juist zo weinig hallucinerend is, het verleidt de lezer allerminst om even buiten zichzelf te treden. Het lukte mij in ieder geval niet om tijdens het lezen van het boek in de huid van de hoofdpersoon te kruipen en eventjes een ander te worden.

Koos Neuvel

Michel Foucault wilde niet eeuwig dezelfde zijn. JVlaar sommige pogingen tot zelfverandering bleken

Welzijnsideaal

op zinsbegoocheling te berusten. Het leven als sadomasochistisch theater: iedereen acteur, alles gespeeld, alleen het genot is echt.

Hallucinerend leven Ha, een boek over Foucault! Toen ik het zag liggen in de winkel, werd ik bevangen door een gevoel van opwinding. Op zichzelf lijkt zo'n boek nog niet zo uniek, de Franse filosoof Michel Foucault (1926 - 1984) geldt als een van de meest invloedrijke denkers van deze eeuw, en er is al een hele bibliotheek over zijn werk beschikbaar. Maar romans over Foucault, die zijn zeldzamer. Patricia Duncker, een Britse schrijfster, heeft nu zo'n boek geschreven waarin fictie en werkelijkheid met elkaar ver-

30

WCS DECEMBER

1996

vlochten lijken te zijn. 'De Foucault Hallucinatie' luidt de veelbelovende titel ervan. Zou deze roman zelf misschien een beetje hallucinerend zijn? Ik hoopte het vurig toen ik het ter hand nam. Dat viel echter niet mee. Toen ik het las verdween het gevoel van opwinding snel. De roman van Patricia Duncker vertelt het verhaal van een jonge geleerde die op zoek gaat naar de homoseksuele schrijver Paul Michel - een schrijver wiens naam overeenkomt met de beide voornamen van de homoseksuele

filosoof Foucault, en die in zijn literaire werk diens wijsgerige obsessies deelt, zoals de interesse voor de waanzin, de dood, de misdaad. Nadat Foucault in 1984 overleed, belandde Paul Michel in een crisis - Foucault was de lezer voor wie hij zijn boeken schreef, en nu was zijn ideale lezer gestorven en had hij niemand meer om voor te schrijven. Paul Michel werd gek en moest in een psychiatrische inrichting worden opgenomen. Daar komt de jonge geleerde hem opzoeken. Hij neemt Paul Michel

mee, ze reizen wat door Frankrijk, en hij lijkt weer redelijk van het leven te genieten. Maar de student kan Paul Michel niet van zijn waanzin genezen. Uiteindelijk beneemt de schrijver zichzelf het leven door met zijn auto tegen een boom te rijden. Het boek van Patricia Duncker is helaas nogal vlak. Ze stelt ingrijpende thema's in het boek aan de orde, maar uiteindelijk laat het mij als lezer allemaal koud. Het is nauwelijks mogelijk je te ver-

Een ander kunnen worden - daar is het bij Foucault zelf in ieder geval allemaal om te doen. Patricia Duncker geeft dat duidelijk aan m haar boek. Zij citeert Foucaults eigen woorden die in 1984 bij diens begrafenis geciteerd werden. "Er zijn tijden in het leven dat het stellen van de vraag of je anders kunt denken dan je denkt en anders kunt waarnemen dan je doet absoluut noodzakelijk is om überhaupt nog door te gaan met kijken en reflecteren. (...) En wat stelt filosofie nog voor als je alleen probeert te legitimeren wat je al weet en geen pogingen in het werk stelt om er achter te komen hoe - en in hoeverre - het mogelijk zou zijn anders te denken." Dat revolutionaire project om anders te denken, zo heet het in het boek, vormt de kern van de filosofie van Foucault en van het romanpersonage Paul Michel. En daar heeft Patricia Duncker, wat Foucault betreft, helemaal gelijk in. Jammer alleen dat zij zelf in haar roman zo saai en voorspelbaar, zo weinig anders is. Het verlangen een ander te worden; dat klinkt niet erg als een modern welzijnsideaal, eerder als een beroepsattitude van acteurs. Een mens moet zichzelf vinden, heet het doorgaans in het gangbare taalgebruik. Je behoort je eigenlijke ik te ontdekken, en te weten wie je in werkelijkheid bent. We kunnen onze identiteit door verkeerde opvoeding of verkeerde vrienden zijn kwijtgeraakt, maar als we al die fnuikende invloeden van ons af-

schudden, wordt het echte ik blootgelegd. Dit soort courante gedachten staan haaks op datgene wat Foucault voorstond. Hij zag het niet als zijn levensopdracht om de eigen identiteit achter al het vuil schoon te krabben en als een schat te koesteren, maar om zich van iedere aangetroffen identiteit als oude rommel weer snel te ontdoen. Foucault wilde ervaringen opdoen; en een ervaring is iets, zo schreef hij, waaruit men veranderd tevoorschijn komt. Hij wilde zich losmaken van zichzelf, niet altijd dezelfde zijn. Ontsubjectivering, verlies van de eigen identiteit, ik-ontbinding en zelfverandering, dat zijn de gewichtig klinkende sleutelbegrippen die typerend zijn voor Foucault. Maar, om eens een paar vragen te stellen, wat moeten we ons daar nu precies bij voorstellen? Is het wel mogelijk een ander te worden dan degene die je bent? En hoe ontsubjectiveerde Foucault zichzelf? Eigenlijk, denk ik, zou je het leven van Michel Foucault kunnen beschrijven als een serie pogingen om los te raken van zichzelf, van de eigen begrenzingen. De roman over Foucault heeft in dat opzicht weinig hallucinerends te bieden; het levensverhaal van de filosoof des te

WCS DECEMBER

I996

31

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen