VU Magazine 1997 - pagina 422

Vergeet-mechanisme

Transcultureel georiënteerde psychiaters hechten daarbij veel waarde aan het Franse begrip enveloppement: de beschermende en angstverminderende werking van een bepaalde culturele omhulling of inbedding, waartoe uiteraard ook de familie behoort. Dat is op het eerste gezicht niet zo'n revolutionair idee, want psychoanalytici gebruiken al decennia lang het begrip holding environment om hetzelfde verschijnsel mee aan te duiden. Maar er is een belangrijk verschil. De transcultureel georiënteerde psychiaters vatten het begrip familie ruimer op: ook (overleden) voorouders kunnen er toe behoren. Zij oefenen in de opvatting van tal van niet-westerse culturen nog altijd invloed uit op het zieleleven van hun nazaten. Het fenomeen enfant-ancétre, het voorouder-kind, is daarvan een fraai voorbeeld. Het betekent dat een pasgeborene een bijzondere betekenis en positie kan hebben ten opzichte van de vorige generaties. Het kind kan de ouders terugvoeren naar het verleden en op die manier als het ware een voorouder voor hen zijn. De Franse psychiater Lehovici meent dat kinderen verschillende symbolische functies toegedicht kunnen krijgen. Sommige ouders projecteren hun eigen onverwerkte, onbewuste fantasieën en wensen op hun pasgeborene. Maar kinderen kunnen in sommige culturen ook belast zijn met het doorgeven van missies van de ene op de andere generatie. Hij spreekt van het enfant mythique. Sterman haalt in zijn boek het geval aan van een psychiatrische patiënt uit een Zaïrees dorp voor wie de mensen bang waren. Ze noemden hem 'kleine doodskist'. En dat was niet voor niets: zijn vader was beul geweest, en ze waren daarom bang dat hij later ook zoveel mensen zou gaan doden. Volgens Sterman gaat het meestal om denkbeelden die onbewust in een bepaalde etnische groep kunnen blijven bestaan. "Ik merk dat in therapieën: mensen ontdekken ze gaandeweg bij zichzelf. Plotseling herinnert iemand zich bijvoorbeeld allerlei duistere conflicten in zijn familie die iedereen

60

wcs

NOVEMBER/DECEMBER

1997

eigenlijk was vergeten. En dit vergeetmechanisme raakt komt in dit verband behoorlijk dicht bij het psychoanalytische concept van 'verdringing'." Maar niet altijd zijn zulke overgeleverde wensen en verlangens even onbewust. Sterman: "Ik werd geraadpleegd over een 14-jarige Surinaamse jongen die op school erg agressief was geworden. Hij was zelfs van plan een pistool te kopen. En dat was minder vreemd dan het leek, want hij was opgegroeid met de missie om later de moord op zijn oom te wreken. Die jongen stond onder een loodzware druk, een druk die hem deed beseffen dat hij geen puber meer was, maar een jongeman met een zware taak." Bij de analyse van zulke familiaire kwesties leunt de transculturele psychiatrie ook op inzichten uit de gezinstherapie. Zo heeft de van oorsprong Hongaarse gezinstherapeut /. Boszormenyi-Nagy het begrip 'delegatie' gemunt. Een familie 'delegeert' bepaalde, vaak verborgen opdrachten aan de patiënt die daardoor in psychische moeilijkheden komt en die in zijn gestoorde gedrag die missie tot uitdrukking brengt. Boszormenyi-Nagy heeft het in dat verband ook wel over een 'kasboek', waarin te vinden is bij wie je nog in het krijt staat, wat je aan anderen - in het gezin, in de familie - nog verplicht bent. Elk symptomatisch gedrag dat een kind manifesteert kan op die manier voor de ouders een herkansing betekenen om met iets uit het verleden af te rekenen. Sterman: "Wat je dan als therapeut hoopt te bereiken is dat de schande of de pijn die de vorige generatie niet heeft kunnen verwerken, niet of althans niet overmatig op een kind wordt overgedragen." Zwarte magie "De grote uitdaging", zoals Sterman dat noemt, is natuurlijk hoe transculturele ideeën te vertalen m psychotherapeutisch handelen. In de praktijk komt het er op neer dat een psychiater zich niet beperkt tot traditionele vragen als: zijn er in de familie mensen met dezelfde ziekte geweest - wat een indicatie voor erfelijkheid kan zijn, of waren er ingrijpende, traumatiserende familie- of gezinsconflicten.

Sterman tracht met zelden het geloof van de cliënt of van zijn omgeving in het bestaan van bovennatuurlijke krachten te bepalen. "Ik begin met de vraag waar mensen zelf hun klacht aan toeschrijven. Niet iedere psychiater doet dat bij een allochtone cliënt. De gedachten die de familie of de cliënt er op nahoudt over de oorzaken van een psychose zijn erg belangrijk. Als iemand vertelt dat-ie niet meer is wie die was, dat er een eigenaardige kracht in hem gevaren is die iets met hem doet, dan zeg ik als therapeut wat makkelijker: "ja, ik heb gemerkt dat die krachten invloed hebben." Dan zijn ze doorgaans verbaasd en vragen of ik hun geloof deel. Het meest eerlijke antwoord dat ik dan kan geven is: "Ik geloof dat het werkt". Als er sprake is van zwarte magie m jouw dorp waar vijanden je iets willen flikken, dan heeft dat invloed op je, ook al ben je zelf nog zo westers. Maar zeker weten doe ik dat niet. Daarom ga ik dat met de familie bespreken. Ik zal mensen ook steunen als ze een of ander beschermingsritueel wensen uit te voeren, maar ik schakel mijn gezonde verstand, mijn scepsis niet uit. Natuurlijk moet je opletten of de genezer wel bonafide is. Ik spreek over bovennatuurlijke oorzaken van psychiatrische aandoeningen alsof ze werkelijk bestaan. Maar er blijft voor mij een verschil tussen de constateringen: u bent betoverd of u voelt zich betoverd. Cliënten hebben gauw genoeg in de gaten als artsen met ze meepraten zonder dat ze dat gevoel serieus nemen, dat heeft onherroepelijk zijn negatieve weerslag op de therapeutische relatie." Soms kan "doorgeschoten verwestering", zoals Django Sterman dat noemt, zijn tol eisen. Want soms heb je wel eens dat bijvoorbeeld in een Surinaamse of een Noord-Afrikaanse familie een individu volledig uit de band springt. Een individu waarvan de familie bij alle westerse scepsis die hen inmiddels eigen is, zich afvraagt of hij of zij misschien toch bezeten is. Eigenlijk vinden ze het een onzinnige notie. Ze vinden het, als ze christenen zijn, zelfs 'heidens'. Ze hebben toch niet voor niets alle moeite gedaan om alles wat met hun oude cultuur te maken heeft af te zweren, alles wat in westerse

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen