1906-1907 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 34

20 beginnende te leven toch geheel onbewust van die waarnemingen is, en dat zelfs de kleinste waarneming onwillekeurig van een saamgesteld denkproces gevolgd wordt — dan laat zich hooren, dat de eerste in onzen geest geheel op den achtergrond treden en tot niets verdwijnen ; — en als wij verder nagaan dat de exacte wetenschappen zelfs voor een grooter deel uit denken dan uit waarnemen, d. i. voor het kleinste deel uit feiten en voor het grootste deel uit gevolgtrekkingen uit feiten opgebouwd is, dan kan men begrijpen dat aan het denkeu de eerste d. i. de eerst beginnende rol in het wetenschappelijk bedrijf wordt toegekend. En als wij dan nog verder bedenken, dat wij dingen weten, die als zoodanig door onze zintuigen niet zijn aangebracht, om er maar één te noemen, de algemeenheid, maar die — hoewel uit het bijzondere ervaren — door ons denken tot ontwijfelbare waarheden verheven worden, dan kunnen wij begrijpen, dat er speculatieve wijs\ geeren zijn. Toeh blijven wij bij onze bewering, al ons weten vangt aan met waarnemen. ,Nil est in intellectu quod non prius fuerat in sensu." Leibnitz heeft zijn merkwaardig: „nisi intelleetus ipse" geuit, nadat zijn intelleetus reeds vol waarnemingen was. Maar wij geven dadelijk toe, waarnemen zonder meer geeft nog geen wetenschap. „Anschauung ohne BegrifPe sind leer" — doch „Begriffe ohne Anschauung sind gar nichts." De zinnen leveren de bouw- \ steenen — bespiegeling is het cement — beiden heeft de geest I noodig om een gebouw optetrekken. Waarneming — voorstelling —• associatie — ziet hier in chronologische orde, de psychische triade. En wat onzen zinnen aangeboden wordt — direct of indirect door teleskoop of mikroskoop — is zeker eene beschouwing en overdenking waard . . . .; — primo omdat God het aanbiedt, en secundo wijl de ervaring geleerd heeft, dat al wat binnen in ons en buiten ons is, de moeite van het onderzoek meer dan loont. Dr. von Ringseis heeft in een academische rede te Müncbeu als uit ons hart gesproken toen hij zeide: ,Was Gott der Schöpfer in der Natur hervorzubringen sicb gewürdigt, das halten Sie auch werth der Beachtung, und spotten Sie keineswegs, wie mit Andern Hegel gethan, über Naturforscher,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen