1948 Geloof en Wetenschap : Orgaan van de Christelijke vereeniging van natuur- en geneeskundigen in Nederland - pagina 27

19 8.

Boven-individuele teleologische verbanden. De boven-individuele teleologische verbanden behoren in het algemeen tot het gebied van de uitwendige of relatieve doelmatigheid en kunnen dus min of meer als toevallig worden beschouwd. Daar is echter één uitzondering; dat is de doelmatigheid die zich in de geslachtelijke differentiatie openbaart. De'anatomische en physiologische organisatie van de geslachtsorganen bij de man en bij de vrouw, bij het mannelijk en bij het vrouwelijk dier, is -dusdanig, dat men zich die niet anders dan van tevoren georganiseerd kan denken. Zij maken paring en bevruchting mogelijk. Een dergelijke aanpassing van het mannelijk individu aan het vrouwelijke individu, anatomisch en physiologisch, kan voor ons besef niet op zuiver toeval berusten; deze moeten wij denken als georganiseerd. Wij kunnen haar slechts teleologisch verklaren. En deze teleologie, die dus de verhouding van twee individuen betreft, is toch eigenlijk ene van de orde van de inwendige doelmatigheid van het levende organisme. Echter is ook voor het juist verstaan van allerlei andere inrichtingen in de natuur het hanteren van een teleologische opvatting zonder meer noodzakelijk en onmisbaar. Er zijn allerlei vormen van symbiosen en van wederkerig dienstbetoon, die alleen teleologisch kunnen worden verstaan. Men denke, om de meest eenvoudige voorbeelden te noemen, aan de hulp van insecten bij het bestuiven, of aan de nitrificerende bacteriën in de wortelknolletjes van de lupinen. De moderne biologie bestudeert dan ook heden ten dage dikwijls boven-individuele verbanden, levensgemeenschappen, kolonies, etcetera. Zij werkt met begrippen als geheelheid, gestalte. En deze tendenz, die dus juist een oog op het geheel wil houden en dus contra-analytisch is, noemt men wel holisme, met den naam daaraan door generaal Smuts gegeven. Bijzonder indrukwekkend uit een oogpunt van teleologisch natuurbeschouwen is de merkwaardige kringloop van elementen, zoals de koolstof uit de lucht en de stikstof uit de bodem, die zij ondergaan, en waarin plant en dier zijn ingeschakeld; zij maken aan deze organismen het leven mogelijk, en komen na het vervullen dier functie aan het eind van den kringloop weer teiug op de plaats van herkomst. Al deze inrichtingen wekken den indruk van de natuur als een zuiver teleologisch, planmatig, zinvol geheel. 9.

Einddoel der natuur. Wanneer men van de finaliteit van het organisme overgaat tot de teleologie in de bovenindividuele levensverbanden in de natuur, dan komt als vanzelf de neiging op te vragen of men ook kan spreken, en of de wetenschap iets kan zeggen over het doel van de natuur als geheel, over haar einddoel, of zoals K a n t het noemt, de scopus, K a n t zegt naar aanleiding van de vraag naar het

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen