VU Magazine 1973 - pagina 189

Twee bussen voerden vrijdag 9 maart enige tientallen middelbare scholieren aan. Ze woonden die middag de promotie bij van dr. A. Doedens, hun leraar geschiedenis. Het was de eerste promotie in de nieuwe aula. Dr. Doedens verdedigde een proefschrift dat 'enige aspecten van de buitenlandse politiek en binnenlandse verhoudingen van ons land omstreeks het jaar 1870' behandelde. Twee grote Europese mogendheden, Frankrijk en Duitsland, raakten dat jaar met elkaar in oorlog. Nederland voerde een beleid dat door dr. Doedens werd bestempeld als 'passieve neutraliteitspolitiek', een politiek waarbij men eerder geneigd was zich neer te leggen bij eigen zwakheid, dan op zoek te gaan naar mogelijkheden. 'Dat deze buitenlandse politiek en de situatie van ons land zo zwak waren, werd voor een groot gedeelte bepaald door wat 'bedreiging van binnenuit' zou kunnen worden genoemd: de onbekwaamheid van veel verantwoordelijke functionarissen en een al te lang durende kabinetscrisis op het eind van het jaar 1870.' Uit het proefschrift van dr. Doedens stelde VU-magazine het volgende artikel samen.

Dr. A. Doedens

Nederland in 1870: beverig neutraal 'Daar Is zelden zo vreeselijk eene verschijning gezien als deze man. Sluw en krachtig buigzaam en hard, zijn vrienden overleverend en zijn vijanden vleiend, altijd gehuld In het ondoordringbaar masker der meest opene vrijmoedigheid', aldus oordeelt in De Tijd van 18 augustus 1870, de jonge Schhaepman over de toentertijd meer gevreesde dan bevriende Duitse kanselier Bismarck. De Frans-Duitse oorlog was op het moment dat Schaepman zijn opinie ten beste gaf, nog net geen maand oud. De betrekkelijke ongeïnteresseerdheid voor het buitenlands gebeuren in de jaren voor de oorlog, had in Nederland plaats gemaakt voor een levendige discussie, die er soms nogal merkwaardig uitzag. Schaepmans weinig vleiende kenschets van Bismarck in De Tijd bijvoorbeeld, betekende nog niet, dat dit blad anti-Duits was. Integendeel: dezelfde Schaepman had de Franse keizer. Napoleon III, al eens uitgemaakt voor een 'zakkenroller'. Het rooms-katholieke Frankrijk kon niet zonder meer rekenen op de algemene steun van geestverwanten in Nederland, netzomin trouwens als het protestantse Pruisen dat kon. Groen van Prinsterer had de schuld van het uitbreken van de oorlog aanvankelijk geheel gezocht bij de Franse keizer, maar in augustus 1870 veranderde hij van inzicht: Bismarck had deze oorlog wel degelijk gewenst. Hij benutte hem om het Duitse volk tot eenheid te brengen en voerde de vijandelijkheden op, tot een 'voor God en menschen onverantwoordelljken graad van verwoedheid'.

'Dottelaar' De Nederlandse regering had zich neutraal verklaard, wat niet wegnam, dat zeker in de eerste oorlogsmaanden in de pers opinies

te lezen waren, die de regering zorgen baarden. Een al te felle toon tegen een van de oorlogvoerenden zou de neutraliteit in gevaar kunnen brengen. De Nederlandse gezant in Parijs, Van Zuyien, klaagde erover, dat het juist regeringsgezinde persorganen waren die anti-Franse geluiden lieten horen. De NRC had namelijk een artikel van de Economist overgenomen waarin Napoleon III werd betiteld als 'dobbelaar en een desperado'. De Utrechtse hoogleraar Vreede noemde de Franse keizer in het Utrechts Dagblad 'een verdwaasde geweldenaar' die niet voor massamoord zou

Dr. H. J. A. M. Schaepman

terugdeinzen. De regering richtte verzoeken tot de pers zich te matigen in zijn oordelen. Maar die verzoeken werkten weinig uit. De Arnhemsche Courant en De Tijd werden door de minister van justitie vermaand wegens 'heftige aanvallen tegen vreemde souvereinen'.

Onafhankelijk Uit de krachttermen, waarmee zowel Pruisische als Franse autoriteiten werden betiteld, zou misschien de indruk kunnen ontstaan dat Nederland was opgedeeld in een pro-Frans en pro-Pruisisch kamp. Dat was echter minder waar, dan uit zulke uitlatingen zou kunnen blijken. Partijschap was er wel en het manifesteerde zich, maar daarbij was men het vooral over één ding eens: Nederland diende onafhankelijk te blijven. Zelfs duidelijke partijgangers van Pruisen of Frankrijk zagen de noodzaak van Nederlands neutraliteit in. Bezorgdheid voor de eigen zelfstandigheid stond voorop. Men voelde zich angstig en bedreigd en waarschijnlijk was de felheid waarmee de pers zich af en toe uitte, mede te wijten aan die gevoelens. Over het algemeen wees men beide oorlogvoerende partijen af, in plaats van voor één van beide partij te trekken. Baudin, de Franse gezant in Nederland constateerde, dat men 'minder vóór Frankrijk, dan tégen Duitsland' was. 'Er waren lieden, die om annexatie door Pruisen te voorkomen, op een overwinning voor Frankrijk hoopten,' aldus dr. Doedens in zijn proefschrift. De vrees dat Nederlands zelfstandigheid gevaar zou kunnen lopen, leefde ook bij een vooraanstaande publicist als Groen van Prinsterer. Op 3 augustus 1870 reeds betoogde hij, dat wanneer geen van beide oorlogvoerenden een afdoende overwinning zou behalen, er gevaar school in de vredesonderhandelingen op het einde van de oorlog. Frankrijk en Duitsland zouden dan immers tot een vergelijk op kosten van Nederland kunnen komen. De Utrechtse hoogleraar Quack was eveneens ongerust. Van de opgewonden Pruisen-bewondering van de wijsgeer Opzoomer c.s. schreef hij. 29

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen