VU Magazine 1979 - pagina 24

nl magazine 22 Van Roon veronderstelt dat de weigering eind 1933 van de geref. synode (Middelburg), van Colijn en van het C.N.V. om eind 1933 een officiële uitspraak te doen over de N.S.B, met dit „neutralisme" te maken heeft. Een voorbeeld kan zijn dat de VU-propagandadag 13 februari in Amsterdam, waar Anema van leer trekt tegen het fascisrhe nog wel door de NCRV kan worden uitgezonden. April 1933 wordt de radio-censuur in Nederland echter al verscherpt met het oog op nazi-Duitsland. Gerbrandy, die op de VU-dag juli '33 in Zwolle Anema geestdriftig bijvalt {"Spreker is een hartstochtelijk bewonderaar van de parlementaire democratie", meldt het Standaardverslag), verdedigt in een in 1934 verschenen boek deze radio-censuur omdat radiogolven zich van grenzen niets aantrekken. "Dat betekent dat het buitenland onder de luisteraars kan vallen. Dat Duitsers betogen over het nationaal-socialisme kunnen opvangen over Jodenvervolgingen e.d. Reeds deze situatie noopt tot een zeker preventief toezicht." Het „neutralisme" leidt dus tot een vrijwillige beperking van de vrije meningsuiting in Nederland. Al in 1931 was trouwens een VARA-herdenking van de moord op de socialistische leider Mateotti in 1924 verboden en wanneer in 1934 de VARA uit protest tegen de terechtstelling van de Nederlander Van der Lubbe vijf minuten stilte in acht neemt, wordt deze omroep door de regering gestraft met de intrekking van een dag zendtijd. Terecht zoekt Van Roon een nauwe samenhang tussen het officiële „neutralisme" van de jaren dertig en de verwarring die optrad in het eerste bezettingsjaar. Als in 1940 als eerste dagblad De Standaard voor twee maanden wordt verboden, is dat omdat Colijn op 3 juli '40 de achteraf gezien „eervoile" Duitse betichting in twijfel heeft getrokken dat Nederland niet „neutraal" zou zijn geweest. Uit Van Roons studie komt het volgende beeld naar voren: een minderheid was fel anti-fascistisch, een grote meerderheid was min of meer „neutralistisch" en vooral dit element bepaalde de „officiële houding". Een andere minderheid uitte zich min of meer pro het verschijnsel fascisme. Vanuit deze hoek beijvert men zich met de verspreiding van verhaaltjes over Nieuwe Testamentjes op het nachtkastje van Mussolini (Mary Pos in De Standaard) of Hitler (Laatsman in een gefantaseerd boek) en beschrijvingen van kerkbezoekende S.A.mannen. Het aantal stemmen in christelijke kranten en blaadjes dat ondanks alles toch nog wel wat goeds in Hitler en Mussolini meende te moeten zien, is zo groot, dat niet gesproken mag worden van incidentele voorvallen. Wat in het begin van de jaren dertig aanspreekt in Hitler is het anticommunisme, het rust- en orde-motief, begrip voor de reactie op Versailles en de Republiek van Weimar, instemming met maatregelen tegen naaktloperij en pornografie en met het gepropageerde „positieve christendom". De vervolging van de Joden valt slecht. Wel wordt soms begrip gevraagd, b.v. door VU-theoloog prof. H. H. Kuyper (de zoon van Abraham, maar

een veel erger racist). „ Wanneer dit min of meer exotische element een zo belangrijke plaats innemen gaat in de pers, bij de rechtbanken en onder de advocaten, in de handelswereld en bij de grote warenhuizen, dan is het op zichzelf wel te begrijpen, dat bij een zo sterke nationalistische beweging als thans in Duitsland overheerst, men aan de invloed paal en perk wil stellen om het Germaanse karakter van de Staat zuiver te houden." (De Heraut, 2 april 1933). Beduchtheid is het begin van de jaren dertig waarneembaar voor politieke desintegratie van de gereformeerde gezindte. Als Anema zijn aanval op het fascisme op de VU-dag in Zwolle, juli 1933 motiveert door te wijzen op sympathieën voor het fascisme in geref. kring, reageert het fascistenblad De Bezem op 22 juli 1933 „Dit is groepspolitiek in haar meest afzichtelijke vorm." En Prof. Van Schelven wordt geprezen voor zijn „morele moed om in die kring en bij die gelegenheid voor zijn overtuiging te durven uitkomen." (Later zal Van Schelven toetreden tot het Zwart Front). Felle anti-fascisten als de hoogleraar Klaas Schilder, die in Duitsland de ontwikkelingen beleefde, zien kans om in 1936 de gereformeerde synode te doen besluiten tot tuchtmaatregel-en tegen NSBers en leden van de anti-militaristische C.D.U. De pleitbezorgers daarvoor onderkennen het antichristelijke karakter van het fascisme, maar hun streven krijgt wind in de zeilen door vrees dat de gereformeerden zullen uitwaaieren over diverse politieke partijen. Schilder speelt daarop in wanneer hij in De Reformatie van 18 september '36 aandringt op scherpe afwijzing van NSB en CDU. „Na 1933 heeft zowel C.D.U. als de N.S.B, steeds dieper op het volksleven ingegrepen; eerstgenoemde heeft in bepaalde streken van ons land grote invloed, en laatstgenoemde blijkt over heel het tand ook de aandacht van gereformeerden te trekken, hetgeen niet alleen uit bepaalde kerkeraadshandeiingen, doch ook uit mededelingen van N.S.B.zijde blijkt - volgens welke naar schatting ± 8000 leden ener gereformeerde kerk tevens zijn aangesloten bij de N.S.B." Het zijn de NSB-ers die voor de oorlog als eersten het woord „zuil" als scheldwoord gaan hanteren. Hoeveel weerklank op zichzelf ook sommige van hun denkbeelden vinden in prot. chr. en r.k. kringen, de zuilenstructuur van het Nederlandse organisatieleven blokkeert de ontwikkeling van bewegingen op basis van een nationale ideologie. Hoofdschuddend zal Seyss Inquart na mei '40 met Colijn over dit verschijnsel discussieren.

Niemöller De „ h e l d " van de gereformeerden wordt in de tweede helft van de jaren dertig de Duitse predikant Niemöller. Met hem kan men zich min of meer identificeren: een christen-nationalist, Pruisisch officier, ex-duikbootkapitein uit de eerste wereldoorlog, die e e r s t - al vanaf 1 9 2 4 - NSDAP had gestemd uit afkeer van democratie, pacifisme, marxisme en jodendom, maar die in conflict raakt met Hitler wanneer deze via de beweging

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen