VU Magazine 1979 - pagina 282

)ffl magaune 17 <

!

^

^

^

:

baar zijn maar ze zijn minder kwetsbaar dan de drassignatte terreintjes waarop orchideeën en zeldzame planten voorkomen. En die terreinen zijn minder geliefd bij mensen die hier voor een „ d a g j e " of voor een vakantie komen. Wat dat betreft, denk ik niet dat er grote gevaren dreigen. Die zouden wel gaan dreigen als er voortdurend meer water onttrokken w o r d t aan het duinstelsel. De natte duinvalleien zouden dan verdwijnen en daarmee ook de orchideeënsoorten die hier voorkomen.

^

^

den. Al dat soort gebieden vielen niet onder de jurisdiktie van een gemeente of een provincie of wat dan ook, maar onder de Dienst der Domeinen en dat ressorteert weer onder het Ministerie van Financiën. De meeste natuurgebieden vallen onder Staatsbosbeheer, maar Schiermonnikoog onder Financiën, dat is heel wonderlijk. Dat wil zeggen dat alles wat wij doen de toestemming vereist van de Dienst der D o m e i n e n . "

Hotel van der Werff

^/////^

Hotel van der Werff, waar de receptie plaatsvindt die de feestelijkheden van vandaag inluidt, is een instituut van hoog aanzien op het eiland, niet in het minst door de figuur van Sake van der Werff zelf, een ondernemend man die vee! voor het eiland heeft gedaan. Na zijn dood vermaakte hij het hotel aan „ j u f f r o u w D i e n " , die daarmee van kamermeisje tot eigenaresse opklom. Een initiatief van Sake van der Werff was de stichting van een partikuliere begraafplaats, één van de weinige in Nederland: „Vredenhof", vlak achter het veldlaboratorium van de VU.

Een instituut van hoog aanzien .. .

Kees Verhoef: „Daar worden aangespoelde zeelieden begraven. Dat komt nietzo veel meer voor. Ook veel slachtoffers uit de twee wereldoorlogen die op het eiland aanspoelden vinden hier hun laatste rustplaats. Van der Werff was een gezien man op het eiland. Ik denk door zijn persoonlijkheid en karakter. Een man van initiatieven, hij deed veel voor het eiland. Hij had er ook de middelen voor. Het hotel zelf is een wonderlijk g e b o u w : een samenraapsel van antiek en kitsch. Maar het heeft een bepaalde sfeer. Nostalgie en herinnering, dat vind je hier t e r u g . "

Op de gezellige receptie in het beroemde hotel Van der Werff, ontmoeten we Jelte Rozema, plantenoecoloog van de VU, (what's in a name?) diesonds 1974 onderzoek verricht op het oostelijk deel van het eiland, geconcentreerd op de strandvlakte. „Ik heb in mijn onderzoek vooral gekeken naar de mechanismen die planten gebruiken o m zout onschadelijk te maken. Op de strandvlakte komt nl. erg veel zout voor en er zijn veel planten daar die dat probleem op een heel aparte manier oplossen. Dat zout schadelijk is, is duidelijk. Dat kun je elke winter in de krant lezen. Wegbermzout veroorzaakt plantensterfte, bomen krijgeh 's zomers plotseling een bruine kroon. Maar de planten die hier voorkomen groeien er spontaan dus die moeten op een bepaalde manier een afweer hebben. Erzijn planten die erzelfs baat bij hebben. S o m m i g e planten doen het zelfs minder goed als je ze zonder zout laat opgroeien. Dat is echter wel een uitzondering. Planten hier kunnen er beter tegen, omdat planten met elkaar in konkurentie zijn. Dan blijven die planten over die *het op zoute grond beter doen. Die aanpassing die die planten vertonen is wel grappig. Er zijn er die in staat zijn o m , als ze het zout eenmaal hebben opgenomen het ook weer uit te scheiden. Ze hebben daarvoor kleine kliertjes op hun bladeren. Andere planten doen het nog weer handiger: die zijn in staat o m het zout niet op te nemen en alle voedingsstoffen wel. De wortels hebben dan een soort filtermechanisme. Dat hebben mangroves in de tropen ook. Die selectieve zoutopname hebben we heel uitgebreid onderzocht. Nog weer andere planten hebben een verdunningsmechanisme „ v e r z o n n e n " : als ze zout opnemen dan zijn ze ook in staat o m tegelijkertijd een portie water op te nemen waardoor de zoutconcentratie altijd laag blijft. Die planten zwellen dan reusachtig. Dat zie je bijvoorbeeld bij de zeekraal, het schorrekruid en de zeeaster. 't Is grappig dat veel planten hier in de kwelder zo'n vlezig gezwollen voorkomen hebben. Hetzelfde zie je ook als je de woestijn instapt. Daar komen kaktussen voor die een geweldig vlezig gezwollen karakter hebben. Dat is een aanpassing die lijktte verschillen, m a a r t o c h vertoont die heel erg veel overeenkomst: in de woestijn is het droog, er is geen water beschikbaar; hier aan de kust is er wel water maar dat w o r d t door het zout vastgehouden. Dat is voor de plant niet beschikbaar. Fysiologische droogte. En daarin ligt de oorzaak dat planten hier er vaak net zo uitzien als planten in de woestijn. Die planten moeten óók efficiënt met hun water omspringen en dat doen ze door bij een zekere o m v a n g een heel klein transpirerend oppervlak te laten horen. Daarom zijn die cactussen zo geweldig compact. Het grappige is, hoewel dat niet ons hoofddoel is, dat er heel veel toepassingsmogelijkheden zijn.

Het zal niet onbekend zijn dat bij een heel groot deel van het landbouwareaal op de wereld, hetzij door natuurlijke oorzaken, hetzij door verkeerd beheer, verzilting optreedt door bevloeiing met te zilt rivierwater. Als het klimaat „ m e e h e l p t " , gaat het nog sneller. Hier op Schiermonnikoog komen grassoorten voor die, wat wij noemen, „zouttolerant" zijn, zoutresistent. Dat zijn soorten die ook in het binnenland voorkomen en waarmee verwantschap is. Nu zijn w e bezig door kruisingen na te gaan of die zouttolerantie over te dragen is op de in beginsel zoutgevoelige planten. Eén van de mogelijkheden die openliggen is het gaan kweken van zouttolerante granen. In A m e r i ka w o r d t dat al een tien jaar geprobeerd en dat biedt een gunstig vooruitzicht. - Gaat de flora hier achteruit? De flora van Schiermonnikoog is heel bijzonder omdat het in verhouding tot de oppervlakte van het eiland een bijzonder groot aantal soorten herbergt. Dat schrijft men vooral toe aan de vele „overgangssituaties" die je hier hebt. Je hebt overgangssituaties van nat naar d r o o g , van zout naar zoet, van kalkarm naar kalkrijk, van laag naar hoog. Dat heb je op de andere Waddeneilanden ook w e l , maar doordat die wat grootschaliger zijn is het toch wat minder sprekend. Ik meen zelfs dat hier op Schiermonnikoog iets van 600 plantensoorten v o o r k o m e n , terwijl de hele Nederlandse flora ongeveer 1500 soorten heeft. Dat betekent dat op een oppervlakte die maar een minieme fraktie is van het Nederlandse ateaal dertig procent van de soorten voorkomt en dat is heel bijzonder. De stand van de flora blijft op peil, denk ik. Geweldig geliefd bij toeristen zijn vaak de droge duinterreinen. Ik w i l niet zeggen dat die onkwets-

- Komen hier veel zeldzame planten voor? Welke? Opvallend is dat een aantal soorten alleen op Schiermonnikoog v o o r k o m t - én dat er soorten zijn die slechts op Terschelling voorkomen. Zo heb je bijvoorbeeld het knopbiezengezelschap. Wat heel leuk i s - j e kunt het hier langs de Badweg zien - er komt hier bijzonder veel duinruit voor. Men weet niet waar dat aan ligt, maar 't is een soort die op de Waddeneilanden alleen op Schiermonnikoog voorkomt. Terwijl Terschelling ook weer soorten heeft die daar talrijk zijn en hier weer niet. Verder komt hier aan zeldzame duinsoorten voor: de slanke duingentiaan - en het moeraskartelblad is een soort die hier nog veel voorkomt achter het Glop. Het aantal orchideeënsoorten is hier ook geweldig groot. Opmerkelijk is dat in een zo jong gebied als de strandvlakte twee bijzondere orchideeën voork o m e n : h e r m i n i u m en sturmia. Als je geluk hebt zou je ze nu, rond Pinksteren, kunnen aantreffen. Maar afgezien van die zeldzame planten is het eigenlijk veel leuker dat hier unieke gezelschappen voorkomen van planten, die landschapsbepalend zijn, en elders in Nederland en Europa niet aangetroffen w o r d e n . " Andere biologen van het VU-lab mengen zich nu in ons gesprek. Koos Boomsma, wetenschappelijk medewerker van de werkgroep synoecologie (hij houdt zich bezig me vestiging en populatievermeerdering van mieren in de strandvlakte) wil nog wat kwijt over de wateronttrekking: „ D i e wateronttrekking ten behoeve van de drinkwatervoorziening is op Schiermonnikoog veel m i n d e r i n g r i j p e n d geweest dan op bijvoorbeeld in de duinen op het vasteland. De uitdroging is hier niet zo erg geweest en je hebt dan ook nog veel moerassen in de duinen. Dat is op het vasteland heel zeldzaam g e w o r d e n . " Ebel Nieboer denkt ook dat het effekt van de mens op Schiermonnikoog eerder zit in de vernieling door toeristen dan in de drinkwatervoorziening. Vraag: Houden jullie je ook bezig met de flora in het dorp Oosterburen zelf? Jelte Rozema: „ D e Rijksgeologische Dienst heeft vlakbij het gemeentehuis, ik dacht bij de huidige v e r b o u w i n g , heel diep in de grond monsters genomen en daar pol-analyses van gemaakt. Daar komt wel heel duidelijk uit naar voren dat het daar vroeger een kwelder was. Dus dat de theorie dat het eiland zich voortdurend verplaatst wel waar is."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen