VU Magazine 1980 - pagina 14

MJ magazine 12

'Aan betekenis van eigenbelang als motiverende factor in handelen werd tekort geschoten'

wegingen van eigenbelang bepalen hoe men zal handelen als het gaat om het realiseren van een algemeen belang. Met name de zogenoemde collectieve handelingstheorie van M. Olson jr. is voor ons van belang. Dat is een theorie over de voorwaarden waaronder personen bereid zijn te participeren aan de voorziening van collectieve goederen, waarbij collectieve goederen gekenmerkt worden door de eigenschap dat toename in consumptie door andere personen en dat niemand van de consumptie van dat goed kan worden uitgesloten, ook niet die personen die in de voorziening er van geen enkele bijdrage hebben geleverd. 01son"s theorie is nu dat niemand louter op basis van vrijwilligheid bereid is bij te dragen in de kosten van een collectief goed, zeker niet naarmate de groep van betrokken personen groter is:"" . . .unless the number of individuals in a group is quite small, or unless there is coercion or some other special device to make individuals act in their common interest, rational self-interested individuals will not act to achieve their common or group interest."" Deze theorie, die door sociaal-empirisch onderzoek tot dusver niet gefalsifieerd kon worden stemt in grote lijnen overeen met de conclusies, die we trokken uit ons onderzoek van Hobbes en Smith, op basis waarvan we de actie Nieuwe Levensstijl kritiseerden op zijn effectiviteit. Hobbes en Smith leerden dat mensen alleen uit eigenbelang meehelpen een algemeen belang te realiseren. Is er geen duidelijke relatie tussen dat algemeen belang en een eigenbelang, dan zal niemand op basis van vrijwilligheid aan het algemeen belang bijdragen. Met name Smith pleitte er daarom voor zulke instituties in het leven te roepen dat de handelende persoon wordt beloond als hij het algemeen belang helpt realiseren, ook al is zijn handelingsmotivatie zijn eigenbelang. Het blijkt realistisch te zijn nog steeds van deze theorie uit te gaan.

Geen dominante rol Eveneens is interessant dat de stelling dat godsdienstige waarden en normen geen dominante rol spelen in de bepaling van iemands levensstijl, en nog minder in die van zijn gedrag (voorzover dat een bijdrage is aan het realiseren van een algemeen goed) niet weerlegd kon worden. Men kan dat betreuren, maar beter is het er bij het opstellen van morele regels rekening mee te houden. In ieder geval kunnen we vaststellen dat de aktie Nieuwe Levensstijl tekort is geschoten op twee cruciale punten: de betekenis van godsdienstige waarden en normen ter bepaling van iemands levensstijl werd overschat, en aan de betekenis van het eigenbelang als motiverende factor in het handelen werd

a ^ t Kunnen wejoen

J^f te wenden r" 1 ^ i^eoFiit^nto W^t 5ekkticv&'^en Uten ive ^oorU^n ^ <^kurd tciktp^Pft, •rrytt^-Koulil' •^

tekort gedaan. De grondfout is dat aan het complex verschijnsel van het morele handelen bijna geheel werd voorbijgegaan, zodat men tot de gedachte kon komen dat het voldoende was morele prescriptieven aan te bieden, die vanzelf het gewenste resultaat opleveren als er maar ideale mensen waren om ze ten uitvoer te brengen. Wat huiselijk gezegd: specialisten beschrijven het probleem en ethici (of theologen die als ethici optreden) bedenken er de bijpassende moraal bij.

Kuitert Kan het ook anders? Alleen als men de moraal als bestaand verschijnsel serieus neemt en de complexe verhouding tussen morele waarden, normen en regels enerzijds en het daarmee overeenkomstige gedrag anderzijds systematisch in zijn overwegingen betrekt. Moraal wil het gedrag van mensen bëinvloeden, niet dat van engelen of robots. Moraal wil ook het gedrag van mensen bëinvloeden, niet alleen hun mening of houding. Een theologie, die ethische uitspraken doet, zal daarom niet alleen de oordelende, ook, en meer nog, de handelende mens in het centrum van haar aandacht moeten plaatsen. Het is opvallend dat H. M. Kuitert vanaf het moment dat hij systematisch de ethiek beoefende, dat gedaan heeft. In zijn inaugurele oi'dXic Sociale ethiek en geloof in Jezus Christus biedt hij een program van ethiekbeoefening door theologen aan, dat in theologisch Nederland ten onrechte weinig weerklank heeft gevonden. Het is opmerkelijk dat Kuitert toen reeds aandacht vroeg voor vraagstellingen die wij veel later in ons onderzoek van Hobbes en Smith tegenkwamen en die nu nog actueel zijn of het weer zullen worden. Kuitert laat zien dat Christelijke ethiek overwegend personele ethiek is geweest en dat de personele ethiek niet in staat is om morele oplossingen te bieden voor problemen van sociaalpolitieke aard.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen