VU Magazine 1981 - pagina 448

binnen is de kern van de definitie. Wel komt er wat meer intensiteit voor de dag, wanneer Berlin ook een keer de omschrijving geeft: vrijheid van ketenen, van slavernij opgelegd door anderen. Positieve vrijheid daarentegen is: vrijheid tot..., nl. het eigenbaas zijn; anders gezegd: zelf bepaling en, als historische variant daarvan, zeif-verwerkelijking. ,,De teneur van Berlins betoog gaf prof. Van der Hoeven als volgt weer: ,,Hoewel beide vrijheidsbegrippen van huis uit met elkaar samenhangen, zelfs ,,tweelingbroers" kunnen heten, zijn ze in de loop van de geschiedenis ver uiteengegroeid en zelfs op gespannen voet met elkaar geraakt. Dat is meer dan een academische aangelegenheid-; het verschil in verlangens achter de twee begrippen is zelfs uitgelopen op ,,the great clash of ideologies that dominates our world". Tussen de twee is een ,,kardinale kwestie" in geding. De aanhangers van ,,negatieve vrijheid" zijn er op uit, gezag als zodanig te beteugelen. De verdedigers van ,.positieve vrijheid" wensen dat gezag in eigen handen. Zo gezien gaat het uiteindelijk om twee onverzoenlijke levenshoudingen. Hoe het kon gebeuren dat,.tweelingbroers" geen van beiden blijkbaar bastaard, zo ver uiteen hebben kunnen groeien en met elkaar overhoop hebben kunnen raken, — dat wordt bij Berlin niet zo helder. Wel laat hij er geen twijfel over bestaan dat, hoewel elk van beide noties vatbaar schijnt te zijn voor perversie, z.i. vooral het positieve vrijheidsbegrip (zelfbepaling, zelfverwerkelijking) verwrongen is tot iets sinisters; het is gaan functioneren als dekmantel van despotisme en totalitarisme, en wel onder de fraaie reclame van ..ruimere" of ..meer echte" vrijheid. Dat is dan meteen het tweede punt. De positieve tweelingbroer heeft, zo meent Berlin, meer en makkelijker metamorfosen doorgemaakt dan de andere, en dat zowel in kapitalistische als In niet-kapitalistische maatschappijen. Eigenlijk is het al begonnen bij Socrates; maar vooral sinds Rousseau en Kant heeft de ,,vreemde omslag" van een ferm individualistische inzet naar een totalitair of bijna-totalitair denken vat gekregen op velen. Niet weinig hedendaagse ,,liberals" zijn erdoor besmet. Een gekweld geweten heeft die vatbaarheid verhoogd: is ..vrijheid", als het er op aankomt, niet het bezit van een minderheid op kosten en ten koste van een ongelukkige meerderheid? Is veel gescherm met ,,vrijheid" niet schijnheilig? Ongetwijfeld, zegt Berlin; ik zal inderdaad bereid moeten zijn

vu-Magazine 10 (1981) 11 (december)

Op de jaarvergadering van de VU-Vereniging in Assen in 1969 wekten studenten de VU al op tot bezinning over het begrip ,,Vrijtieid"

iets of veel van mijn vrijheid op te offeren terwille van vermindering van ongelijkheid, onrecht, ellende. Maar: niemand is gebaat bij een verwarring van termen; als ik offer van mijn vrijheid, terwille van iets anders, dan betekent dat verlies van vrijheid en geen winst van een ander soort vrijheid. Het gaat er om de begrippen zuiver te houden en vrijheid te blijven onderscheiden van waarden als gelijkheid, cultuurofgeluk. Dat voert tot het derde hoofdaspect van Berlins betoog. Die andere waarden zijn er. Het is zelfs een van zijn voornaamste oogmerken, krachtig op te komen voor,,pluralisme". Maar hij acht het zeer bedenkelijk, deze veelheid van waarden samen te vatten onder zoiets als ..positieve vrijheid". Dat schaadt de zuiverheid, zowel intellectueel als moreel. We behoren, allereerst, die veelheid te erkennen als iets ononverkomelijks en, vervolgens, binnen die veelheid elke waarde zo goed mogelijk tot haar recht te laten komen. In de praktijk betekent dat meestal: afwegen. En dat verloopt dikwijls

,,lkdenkclatwe aan een nogal radicale heroriëntatie toe Zijn

moeizaam, en niet zonder tragiek. Uiteindelijk — zegt Berlin — ligt in dit proces van /c/ezen, van beslissen, de eigenlijke waarde van vrijheid, als een ,,endin itself". Een opmerkelijke wending, dit laatste, hier komt bij Berlin een betekenis van ,,vrijheid" naar voren die niet samenvalt met één van de twee waarom zijn betoog scharnierde. Déze vrijheid, die tot decisies — met het pijnlijke van incisies —. kan evenmin zomaar worden ingedeeld bij een pluraliteit van af te wegen waarden. Want ze is. in dat afwegen, juist zelf de doorslaggevende factor. Berlin spreekt dan ook van een ..central importance"; ze blijft inderdaad centraal: het menselijke moeten-kiezen (hoe pijnlijk ook vaak) én het recht daarop. Deze wending doet, ten vierde, niet af aan de strekking van zijn betoog. Tegenover begripsvertroebeling, daarop steunend demagogisch misbruik en dreigend zelfbedrog pleit Berlin vooreerherstel vandezgn. negatieve vrijheid. Zij is de erfenis van de klassieke Engelse politieke denkers en, meer nog. een hoofd verworvenheid van de tijd van Renaissance en Reformatie; het verlies er van zou neerkomen op de ..dood van een beschaving." Uitvoerig ging prof. Van der Hoeven vervolgens na hoe een aantal anderen zich met het begrip bezighielden waarbij hij vooral iets trachtte over te dragen van de merkwaardige spanning tussen ,,negatieve" en ,,positieve" vrijheid. ,,lk denk," zei hij, ,,dat

407

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen