VU Magazine 1982 - pagina 381

RoelfHaan:

De holocaust herkennen aan het stilzwijgen Toen op een dag mijn vrouw en ik de deur uitkwamen van het gebouw van de joodse vrouwenorganisaties in het centrum van Buenos Aires, werd ons op datzelfde moment door een bejaarde voorbijgangster vinnig ,,Heil Hitler!" toegebeten. Argentinië is het land met de grootste joodse gemeenschap van Latijns-Amerika; zij telt tussen de drie- en vierhonderdduizend leden. Tevens is 't het land waar het antisemitisme anno 1982 voorkomt in zijn eigenlijke, dat is totalitaire vorm. Het aangrijpende boek van ex-Argentijn, de jood Jacobo Timerman, dat vorig jaar verscheen, ook in Nederlandse vertaling: Gevangene zonder naam zonder nummer, besluit met de lijn te trekken van het huidige Argentinië naar dit ,,Heil Hitler!". Timerman zegt: ,,Dat is het Argentijnse mysterie: het feit dat de wereld niet datgene heeft kunnen voorkomen dat na 1945 voor eeuwig leek uitgeblust in de as van Berlijn, aan de galgen van de Neurenbergse processen en in het Handvest van de Verenigde Naties. Het feit dat in de jaren zeventig de mensheid heeft gedoogd dat in een niet erg belangrijk land de uitbarsting plaatsvond van een ontzaglijke moordlust (), gewoon als een enorme kater ten gevolge van die voorbije (Hitler)tijd." Het antisimistisme in Argentinië adem je op alle mogelijke manieren in. In dat gebouw op de stoep waarvan wij voor Joden werden aangezien en dus de Hitlergroet kregen toegesnauwd, had een cursus plaatsgevonden voor vrouwelijke vrijwilligers in sociaal werk. Toen een van de gediplomeerde vrouwen enkele dagen daarna haar diensten aanbood in een ziekenhuis en op het formulier dat zij moest invullen onder ,,godsdienst" vermeldde: ,,joods", werd zij geweigerd, het antisemitisme in Argentinië is in diepste wezen een gevolg van het heersende reactionaire katholicisme (eens las ik een uitgebreid artikel over de subversieve betekenis van het protestantisme, daar het de ver-

yU-Magazine 11 (1982) 10 oktober

joodsing van het christendom" op zijn geweten had). Heel concreet manifesteert het zich in de uitsluiting van joden uit de legerleiding (en dat betekent ai sinds vijftig jaar: uit de werkelijke macht in de samenleving). De jodenhaat is er in de antisemitische literatuur die op het studieprogramma staat van de militaire opleidingsinstituten en die vrijelijk in de straten van Buenos Aires te koop ligt, vaak in de vorm van directe reprodukties van Nazigeschriften. Hij is er in de jodenmoppen van de Nederlandse immigranten. Hij is er in de bomaanslagen op joodse gebouwen en in de verdwijningen van mensen wier misdaad is dat zij als jood geboren zijn, dus dat zij geboren zijn. Hij is er bovenal in de ontelbare martelkamers van de Argentijnse politiebureaus en clandestiene gevangenissen, persoonlijke domeinen van deze of gene generaal of admiraal. Het Argentijnse antisemitisme zal door de militaire machthebbers openlijk worden ontkend, vooral uit vrees om niet de Noordamerikaanse publieke opinie te alarmeren. Een enkele keer kwam er een verbod van bepaalde antisemitische literatuur, dat dan door zekere ultrarechtse tijdschriften weer werd gekritiseerd als een ondermijning van het nieuwe ,,nationale proces van reorganizatie".-Ik herinner mij goed de toon van dit verweer in de publieke militaire redevoeringen: hoe komt men erbij: antisemitisme? Wij hebben hier toch geen gaskamers? ,,Er is me vaak gevraagd", schrijft Timerman, ,,of een holocaust in Argentinië denkbaar was. Welnu, dat hangt er helemaal van af wat men onder holocaust verstaat, maar in het Duitsland van 1937 had niemand deze vraag met ja beantwoord. Wat je wel zou kunnen zeggen is, dat de laatste gebeurtenissen in Argentinië hebben aangetoond dat als er een antisemitische ontwikkeling op gang komt, de discussie over wat antisemitisme en wat vervolging is meer tijd kost

dan de strijd tegen het antisemitisme." Zo'n discussie over die eindeloze vragen of er een bepaald geval van ,.antisemitisme" sprake was, of dat de verontruste rabbijn die de zaak ter discussie had gesteld spijkers op laag water zocht, herinner ik mij ook. Het betrof een artikel in een van de meest vooraanstaande Argentijnse cultureelpolitieke tijdschriften (een ,,kwaliteitsblad"), getiteld ,,De Joden". Er waren er in ons gezelschap, voornamelijk uit theologen bestaand, die dit verschrikkelijke verhaal volstrekt niet anti-joods noemden; eerder was het ,,objectief", en als het een strekking had, dan was die niet zozeer anti-joods als wel pro-Argentijns. Niemand kan toch ontkennen dat het jodendom objectief gesproken inderdaad een probleem oplevert? Wil de rabbi maar eens verklaren hoe hij tegelijk joods én Argentijns kan zijn? Hoe kan hij loyaal zijn aan de staat Israël én aan de staat Argentinië waarvan hij een paspoort draagt? Ik heb toen, voor de rabbijn kon antwoorden, bij de katholieke collega die deze vraag opwierp enige aandacht gevraagd voor mijn uit Nederland meegebrachte antirevolutionaire staatkunde. Immers als dit Argentijnse staatsbegrip ook ,,Blut und Boden" moet doortrekken, dan ligt het probleem van die zogenaamde ,,dubbele loyaliteit" (iemand is jood èn heeft de Argentijnse nationaliteit) niet aan de joden maar aan het Argentijnse staatsconcept zelf, omdat het totalitair is. De staat is geen zaak van godsdienst of ras, maar het is een gemeenschap ter regeling van het publieke recht. Juist tevoren had ik deze opvatting van de rechtsstaat nog eens horen uitleggen door een bevriende Indiaanse advocaat. En rabbi Meyer — dezelfde aan wie T i merman zijn pijnlijke boek heeft opgedragen, de rabijn ,,die troost heeft gebracht aan joodse, christelijke en atheïstische gevangenen in Argentijnse ge-

vangenissen" — zei: ik herken dit Nederlandse verhaal. Plotseling werden wij ons bewust van een gemeenschappelijke historische ervaring, waaruit ons denken over de staat is voortgekomen: de aanraking met de zestiende-eeuwse Spaanse Inquisitie, en zijn gesecularizeerde opvolger, de fascistische Nationale Veiligheidsstaat. ,,Hetjoodsedenken is ontstaan uit het lijden", zei Marshall Meyer. De 80-jarige oorlog was gericht tegen dezelfde Inquisitie die op gruwelijke wijze ook de joden heeft vervolgd, en die haar aandeel heeft gehad in het grotendeels ombrengen van de Latijnsamerikaanse oorspronkelijke bevolking, de Indianen. Uit deze aanraking stamt dat gemeenschappelijk Nederlandse, joodse en Indiaanse begrip van de rechtsstaat. De jongste geschiedenis heeft geleerd dat het totalitarisme in het bijzonder botst op het joodse volk, zoals ook op de Belijdende Kerk en op ieder ander die zich niet assimileert. Timermans boek moet gelezen worden in het belang van de strijd tegen het totalitarisme en tegen het ,realisme" van hen die het mogelijk maken. ,,Een antisemiet herkennen is gemakkelijk. Gecompliceerder is het een antisemitische situatie te herkennen", aldus deze buitengewoon ervaren politieke journalist, die de Argentijnse martelingen alleen dank zij zeer bijzondere gebeurtenissen kon overleven. Ook al lenen wij onszelf niet aan de antisemiet, wij steunen, met ons stilzwijgen over wat er in de militaire dictatuur gebeurt, wel degelijk de antisemitische situatie. Want, zegt de jood Timerman — hij kent natuurlijk Ezechiël 3: 1621 — de holocaust meten wij niet zozeer naar het aantal slachtoffers, maar naar het getal dergenen die hebben gezwegen.

347

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen