VU Magazine 1982 - pagina 34

3. Het Staatsvissershavenbedrijf en 4. 's Rijks Munt. Als om De Ru's opvatting te steunen dat zelfs een pure staatsonderneming, geleid dooreen ambtenaar, neigingen gaat vertonen zich ais 'n commerciële onderneming te gedragen (,,commercialisering", noemt de Ru dit proces), spreekt PTT-directeur Leenman in De Volkskrant van 3 oktober over,,mededingers" waarmee hij moet „concurreren". „Daar bedoel ik mee, dat wij altijd weer moeten proberen tegen de laagste tarieven de beste kwaliteit te leveren. Alleen dan kunnen we de concurrentie op een afstand houden en ons marktaandeel behouden. " Goed, dus kennelijk toch 'n beetje: ,,de staat als ondernemer"? De Ru toont echter aan dat je in de PTT niet met de Staat, maar meer en meer met een ten opzichte van die Staat zelfstandige onderneming te maken hebt. Maar veel meer komt in Nederland voor de figuur dat de Staat deelneemt in ondernemingen, waarbij het staatsaandeel kan variëren van 100% (bij voorbeeld in de NV Nederlandse Spoorwegen en DSM) tot 1 % of minder (Hollandse signaalapparaten, AKZO). Staatsdeelnemingen komen voor bij ongeveer 45 ondernemingen. De overheid gedraagt zich dan als 'n gewone aandeelhouder, die geacht wordt rendement te willen en anders niks. Aandeelhouders die nog wat anders willen, worden beschouwd als gevaarlijke zonderlingen. In de VS zijn dat kerken, die op aandeelhoudersvergaderingen niet door baatzucht ingegeven geluiden laten horen, in Nederland haalt jaarlijks de Werkgroep Kairos (anti-apartheid) de pers door verontwaardigde kreten los te maken uit de geërgerde aandeelhoudersvergadering van de Shell met pleidooien voor een niet door winstmaximalisatie maar door afschuw van rassendiscriminatie ingegeven gedrag. De overheid gebruikt haar aandelenpakket evenwel nooit om doelen na te streven, die niet geacht worden in het belang te zijn van de vennootschap. Om zelfs de schijn maar te vermijden verhevener doelstellingen na te streven dan winst, verschijnt de overheid zelfs vaak niet eens op aandeelhoudersvergaderingen (alleen bij de NS en DSM moet ze wel komen, anders kan de vergadering niet doorgaan). Mr. de Ru acht deze terughoudendheid niet onjuist. Voor die andere doelstellingen staan de overheid andere middelen ten dienste. Daarmee kan ze de onderneming dwingen b.v. tot een gedrag dat werkgelegenheid bevordert of het milieu spaart.

32

'^^m*^:

SMATSBEDIUJVEN

m

SIAATSiKELNEMiNGEN

H. J. de Ru, Staatsbedrijven en Staatsdeelnemingen, juridische aspecten en de gevolgen daarvan voor liet economisch t>eleid, 352 p. Nijmegen 1981. Te verkrijgen bij de wetenschappelijke t>oekhandel en bij de uitgever Ars Aequi Libri, postbus 1043, 6501 BA Nijmegen. Prijs f 33,70.

Maar hoe nu wanneer de onderneming, zoals b.v. Philips zelf het bevorderen van werkgelegenheid in de statuten heeft opgenomen? Is dan geen sprake van een volledige harmonie met het overheidsstreven? Daarvan komt niet zoveel terecht, zo kan het oordeel van mr. De Ru worden samengevat, een indruk die menige krantelezer overigens al had. Hij signaleert wel 'n proces van „vermaatschappelijking" van de onderneming, in de zin dat de onderneming „omgevingsgevoeliger" wordt. Naast een goed rendement is het belangrijk dat de onderneming een positieve bijdrage levert aan de werkgelegenheid, het milieu, de sociale verhoudingen en het welzijn van de consument", maar geen instemmend hoofdknikken geeft hij te zien bij het aanhalen van auteurs die menen dat de grote onderneming een ,,semi-publiekrechtelijke functie" vervult of die pleiten voor een bij voorbaat al vrijwillig aanvaarden van een verantwoordelijkheid voor externe belangen. De Ru meent ,,dat hier eisen gesteld worden die het bereik van de ondernemingen als organisatie in wezen te buiten gaan," En met kennelijke instemming haalt hij C. A. Boukema aan, die meent dat met al dit soort statutaire bepalingen ,,niet méér tot uitdrukking kan worden gebracht" dan dat ,,het doel der vennootschap is het verrichten van activiteiten (statutair doel in enge zin), gericht op het behalen van winst (vermogensrechtelijk voordeel) ten einde het voortbestaan van de onderneming te verzekeren (continuïteit) met het oog op de economische belangen (met

name de verwerving van een duurzaam inkomen) van degenen die direct bij de onderneming zijn betrokken." Werkgelegenheid scheppen valt daarbuiten en — naar in de praktijk blijkt — vormen dergelijke bepalingen zelfs geen garantie dat pas ontslagen zullen vallen wanneer liquidatie van de onderneming (het concern) nog als enig alternatief overblijft. De Ru's aanbevelingen kenmerken zich sterk door de neiging de nuchtere werkelijkheid in het huidig economische systeem maar onder ogen te zien en het juridisch kader daaraan aan te passen. Zo waarschuwt hij tegen overspannen verwachtingen t.a.v. de figuur van overheidscommissaris bij deelneming van de overheid in bedrijven. Wat moet zo'n man nu in een conflict-situatie? Het,,algemeen belang" (b.v. bevordering werkgelegenheid) dienen of het belang van de onderneming die de loonkostenfactor omlaag wil hebben? De wet stelt voor deze commissaris het belang van de vennootschap voorop. Beter lijkt het De Ru daarom bij steunverlening aan ondernemingen een regeringswaarnemer te benoemen, zoals tegenwoordig vaker wordt gedaan, Deze kan duidelijker voor het algemeen belang staan. Stemrecht behoeft hij niet te hebben. Wel het recht om 'n besluit van de vennootschap te schorsen. Opdat de minister gelegenheid heeft te beoordelen of 'n bepaald besluit zich verdraagt met het ,,algemeen belang". Bestaat er wel zoiets als het ,,algemeen belang" althans iets wat algemeen als het ,,algemeen belang" wordt beschouwd? Ook hier is het voor de jurist behelpen geblazen wil hij ontsnappen aan een ,,wat goed is voor General Motors is goed voor Amerika". De regering, die de steun heeft van het parlement wordt in zijn visie geacht het algemeen belang te vertegenwoordigen. Maar het beste Recht kan niet garanderen dat het algemeen belang ook werkelijk aan z'n trekken komt. De Ru's studie bevat veel boeiend materiaal vooral op het gebied van economische geschiedenis, maar wie het ter hand neemt in de hoop stof te kunnen vinden om oude dogma's nieuw leven in te blazen komt bedrogen uit. Ziet hij nog wel enig nut in het nationaliseren van ondernemingen? ,,Niet voor Nederlandse ondernemingen", zegt hij tegen VU-magazine. ,,Maar in de strijd tegen multinationals zou het wél 'n belangrijke rol kunnen spelen." (VK)

vu-Magazine 11 <1982) 1 (januari)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen