VU Magazine 1985 - pagina 222

Vaticaan, dan op dat van de plaatselijke bisschop. Toen de Jezuïeten in 1592 ons land betraden om hier onder het katholieke volk orde op zaken te stellen, was dan ook onmiddellijk het conflict geboren. Als regulieren — en dus 'centralisten' — meenden zij dat Nederland niet meer gezien mocht worden als een zelfstandige kerkprovincie met een eigen hiërarchie en eigen bevoegdheden, maar dat men het nog slechts als 'missiegebied' kon beschouwen. Zij vonden de her en der nog aanwezige seculiere priesters tegenover zich, die in Sasbout Vosmeer de wettige opvolger van de gezamenlijke Nederlandse bisschoppen zagen. Voor die seculieren was de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland in feite dus nog volop van kracht. Intussen ondeVvond Sasbout groeiende tegenwerking van de Jezuïeten, ondanks het feit dat deze, krachtens een besluit uit 1610 aan hem waren onderworpen. Een besluit dat uiteindelijk zou blijken niet veel waard te zijn en dat onophoudelijk werd gedwarsboomd door een naar strakke centralisatie strevende Romeinse curie. Ook Sasbout Vosmeers opvolger, Philippus Rovenius ondervond die tegenwerking aan den lijve. Zijn klachten, in Rome geuit over het wangedrag der Jezuïeten die als onruststokers door het land trokken, haalden niets uit. Integendeel. In een welbewuste poging om, na de gevoelige slag die de reformatie voor de roomskatholieke kerk in Europa betekende, de touwen Het buiten Rome om verkiezen van Corneiis Steenoven tot aartsbisvan Utrecht betekende een definitieve breuk tussen oud- en weer strak in handen te nemen, begon men ook schop rooms-katholieken. Een lijk-staatsieportret van Steenoven, in 1725 binnen het Vaticaan de Nederlandse kerkprovincie vervaardigd door J. F. de la Court (Rijksmuseum Het Catharijneconmeer en meer als missiegebied te beschouwen. Het vent) doel daarvan lag voor de hand, de sterk tot absolutisme geneigde curie kon zo alle aanspraken op lokale Maar — geheel in de lijn der verwachting — de pauseautonomie terzijde schuiven. En zo maken na 1622 lijke felicitaties blijven uit. De enige reactie van Benebenamingen als 'aartsbisdom Utrecht' en 'bisdom dictus XIII is een ondubbelzinnige banvloek; aangeHaarlem' in de Vaticaanse stukken en verhandelinzien het voortbestaan van de bisschoppelijke hiërargen langzaamaan plaats voor die van 'missie in Holchie in ons land sinds de reformatie door hem fel land'. De strijd tussen 'episcopalisme' en Romeins wordt bestreden, noemt hij de eigenmachtige verkiecentralisme is dan in feite al beslecht in het voordeel zen en wijding van Steenoven ongeoorloofd en van 't laatste. 'doemwaardig', terwijl hij de pausgetrouwen in dit land — en die waren er ook nog — ieder contact met Met Philippus Rovenius persoonlijk gaat het intussen deze "leider der oproerige bende" verbiedt. ook niet goed. Aan de ene kant geruisloos door Rome Erg veel nieuws bevat deze pauselijke 'breve' niet, van zijn bevoegdheden ontdaan, staat hij anderzijds want eerder al heeft Rome de door de 'opstandige' bloot aan ernstige vervolging door de Hollandse priesters toegediende sacramenten ongeldig veroverheid. Klandestien woonachtig in het huis van klaard. Maar het schisma is een feit. jonkvrouw Hendrika van Duivenvoorde, in het voor Vanaf die tijd gaat, tot op vandaag, deze 'oproerige hem streng verboden Utrecht, moet hij in 1639 zelfs bende' haar eigen weg, aanvankelijk als 'Oude Clerehet vege lijf redden door, vermomd in vrouwenkleren, zie', later onderde naam van 'Oud-Katholieke kerk'. ijlings naar elders uit te wijken. Bij verstek veroor- Toch kan men deze breuk niet geheel verklaren deeld, "ten eeuwigen dage" uit het land verbannen, zonder nog een ander aspect van de voorgeschiedezijn hele hebben en houwen verbeurd verklaard..., nis te belichten; de neiging in die periode van een deel der Nederlandse katholieken tot het 'Jansenisdat is uiteindelijk zijn droevig lot. De spanning tussen de 'lokaal georiënteerde' secu- me'. lieren in ons land en het machtscentrum te Rome stijgt inmiddels maar leidt pas enkele tientallen jaren later tot een breuk. Na eerdere aangelegenheden waarbij Rome benoemingsvoordrachten uit de Ne- De onmin tussen seculieren en regulieren had diepederlandse kerkprovincie naast zich neerlegde en de re wortels dan alleen verschil in opvatting over de rond Utrecht geconcentreerde seculiere geestelijken uiteindelijke macht in de kerk, ook al lag dat laatste in het Vaticaan al enige tijd als "weerspanningen" te min of meer in het verlengde van die meer dogmatiboek staan, voltrekt die scheuring zich ten slotte in sche tegenstelling. De 'genadeleer' was waar 't om 1723, als die weerspannigen, het gesoebat en ge- draaide in de controverse tussen deze twee groepen touwtrek met Rome beu, op 23 april van dat jaar geestelijken en tussen de Jansenisten en de paus. eigenmachtig overgaan tot het verkiezen van Corne- Juist in de contreien waar het katholieke geloof onlis Steenoven als aartsbisschop van Utrecht. De wij- derdrukt werd, bleken de resterende gelovigen ding vindt op 15 oktober 1724 plaats in Amsterdam. uiterst streng in hun leefregels. Het is opmerkelijk dat Men heeft zelfs nog het fatsoen om Rome van deze ze daarin een zekere overeenkomst vertoonden met hun onderdrukkers, de protestanten, die immers ook benoeming op de hoogte te stellen — men wil van deze zijde eigenlijk geen breuk met de moederkerk. fel in opstand kwamen, tegen onder meer uiterlijke

«lansenisten en de moraal

180

vu-Magazine 14 (1985) 5 mei 1985

A

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen