VU Magazine 1986 - pagina 334

beweegt). Lucy was pas twintig jaar toen ze stierf. Homo habilis, de handige mens, vertoont meer trekken die tot onze verbeelding spreken. Hij heeft een veel grotere herseninhoud dan Lucy en waarschijnlijk is hij daardoor in staat geweest het tijdperk van de technologie binnen te stappen; hij was de eerste voorouder die werktuigen als messen, beitels en bijlen maakte. Het voedselpatroon van deze voorouders veranderde daardoor. Hij ging naast vruchten, zaden en wortels ook vlees eten. De eerste mensen leefden waarschijnlijk samen in tamelijk kleine groepen, die voor het verzamelen van voedsel samenwerkten. Een begin van cultuur? Naarmate onze voorouders afhankelijker werden van vlees als regelmatige voedselbron, werd de jacht belangrijker. Zo ontstond anderhalf miljoen jaar geleden een nieuwe mens, een nieuwe cultuur; homo ereetus.

H

omo erectus heeft grotere hersenen en verfijnder werktuigen. Hij vond waarschijnlijk het vuur uit, getuige de overblijfselen als as, houtskool en verbrande beenderen. Het contrast met homo habilis is indrukwekkend. Hij was niet langer een tropische jager en verzamelaar maar een weerbare soort. Er zijn tekenen dat homo erectus iets meer dan 1 miljoen jaar geleden vanuit Afrika via het noorden naar Azië trok. Hoe en waar kwam de overgang van homo erectus naar homo sapiens tot stand? We weten dat homo erectus een betrekkelijk stabiele soort was, die 1 miljoen jaar leefde. Maar dan worden er schedels gevonden die tussen de 400.000 en 200.000 jaar oud zijn en die een mengeling van kenmerken vertonen van zowel homo erectus als homo sapiens. Deze schedels zijn in Europa, Azië en Afrika gevonden. Er wordt nog met de vraag geworsteld of homo sapiens zich op één plek heeft ontwikkeld en zich toen over de rest van de wereld verspreidde óf gelijktijdig in Afrika, Azië en Europa is ontstaan. Op de tentoonstelling zijn in dezelfde zaal replica's van modellen van homo erectus en homo sapiens betrekkelijk levensecht te | zien. g Opgravingen tonen aan dat ook het gedrag ^ van onze voorouders met de tijd verander- § de. Op echte begraafplaatsen werd een aan- "^ tal skeletten van Neanderthalers, de homo sapiens die in het dal van de neander in Duitsland werden gevonden. De manier waarop zij hun doden begroeven laat een spiritueel aspect zien. Er zijn graven gevonden waarin werktuigen, kunstvoorwerpen en beenderen rond het dode lichaam zijn gelegd. Andere graven tonen aan dat de eerste mensen voor hun ouderen en zieken zorgden. Ongeveer 40.000 jaar geleden, we hebben al bijna 35 miljoen jaar afgelegd, leefden er menselijke populaties onder verschillende omstandigheden, verspreid over

292

een groot deel van de aarde. De hedendaagse mens, de homo sapiens, ontstond waarschijnlijk gelijktijdig vanuit die verschillende populaties; dus niet in een bepaald gebied of vanuit een bepaald volk. Dat was waarschijnlijk wel het geval bij de voorouders van de mens. De lichamelijke evolutie van de mens was 20.000 jaar geleden in alle opzichten voltooid. We zien geen veranderingen meer aan de schedel of aan de rest van het skelet. Nu beginnen ideeën, vaardigheden en manieren van leven zich in hoog tempo te ontwikkelen. Tot 10.000 jaar geleden was de mens uitsluitend jager en verzamelaar geweest. Met de mogelijkheid van landbouw, waardoor men niet meer voortdurend hoefde te trekken, ging er een nieuwe wereld open. De mens gaf zijn nomadisch bestaan op om zich op één plaats te vestigen. De uitbreiding van landbouw deed nederzettingen, de voorlopers van steden, ontstaan. Gemeten naar de sprongen in de tijd die we in de tentoonstelling hebben gemaakt, gaat het nu erg hard. Technologie en communicatie ontwikkelen zich vooral de laatste tweehonderd jaar in ongehoord tempo. In die periode breidt de wereldbevolking zich uit van 1 naar 5 miljard. Het is daarom niet verwonderlijk dat een technologiegigant als IBM de tentoonstelling heeft gesponsord. Dat bedrijf grijpt 'The Human Story' aan om zich voor een breed publiek in gunstige zin te profileren. Als extraatje van IBM kunnen bezoekers aan het eind van de tentoonstelling met beeldschermen spelen, die gevoed worden door computers van IBM. Richard Leakey, initatiefnemer van 'Het •Verhaal van de Mens', was voor de opening van de tentoonstelling even in Amsterdam. De gedreven Leakey is overtuigd van het belang van de evolutie voor de hedendaagse mens. Ziet hij de tentoonstelling als een vingerwijzing naar het einde der tijden? "Je ziet de ontwikkeling van de mens zich over miljoenen jaren afspelen. Dat is een on-

voorstelbaar getal. De laatste 40.000 tot 10.000 jaar zijn bijna niet vermeldenswaard. Ik bedoel dat natuurlijk vergelijkenderwijs. Het belang van de tentoonsteling is dat de tegenwoordige mens meemaakt, dat we allen dezelfde afkomst én toekomst hebben. En we hebben het ongekende vermogen ons lot te kiezen. We worden geconfronteerd met een wereldwijde catastrofe, die we zelf veroorzaken. Maar een mogelijke ramp van wereldomvang is niet onvermijdelijk. De speurtocht naar onze voorouders heeft ons op zijn minst hoop verschaft. We leven in een uiterst spannende tijd. De mens heeft een geestelijke ontwikkeling bereikt die zijn weerga niet kent. Hij kan zijn fysieke omgeving — inclusief medemensen — naar zijn hand zetten. De keus is dus aan ons. Met de tentoonstelling bestrijken we in razend tempo een ontwikkeling van 35 miljoen jaar; een onbevattelijk aantal jaren. De dreiging waarmee we onszelf confronteren, maakt dat voor wat betreft het voortbestaan van de mens eerder in tientallen jaren dan in honderdtallen gedacht moet worden."

E

ven onderbreekt Leakey zijn betoog. Hij peinst en kijkt afwezig. „Kijk, de mens is ontstaan door een samenloop van omstandigheden. Het past ons nederig te zijn ten aanzien van onze afkomst. Er is een lange weg afgelegd. Elk mens op deze wereld deelt die afkomst. Ik zie niet in waarom oppervlakkige verschillen tussen mensen zo benadrukt moeten worden. Het verleden bindt ons veel meer dan het ons scheidt!" De vondsten van de voorlopers van de apen, mensapen én de eerste mensen vonden allen in Afrika plaats. Naarmate de mens dichter bij de evenaar woont, is de huidskleur donkerder. Mag je daaruit opmaken, dat de eerste mensen zwarte mensen waren? Is 'The Human Story' daarmee in feite een anti-racistische tentoonstelling? "Inderdaad, hoe dichter bij de evenaar en

Harry Leyten initiatiefnemer van The Human Story, naast een vrouwelijke Neanderthaler

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen