VU Magazine 1987 - pagina 14

twist. In Leiden hoopt dit voorjaar drs. R.A.H. Vos te promoveren op een studie over de legale pers tijdens de bezetting. Het zegt iets dat dit eerst gebeurt nu de generatie is afgelost, die indertijd de dienst bij de kranten uitmaakte. In journalistieke kring heeft lang een taboe over dit onderwerp gehangen. Wie het in de jaren vijftig/zestig aansneed op de kranteredacties ontdekte alras dat het voor veel oudere journaüsten een pijnlijk onderwerp was. De conclusie van drs. Vos in zijn Overloon-lezing week niet veel af van de waarneming van het illegale Trouw in 1943: De Duitsers hebben vijf jaar lang de beschikking gehad over een goed functionerend en dienstbaar gemaakt persapparaat. "Dat zij er niet in geslaagd zijn het Nederlandse volk te nazificeren, kan niet geweten worden aan een gebrek aan medewerking van de legale pers. Deze heeft zich, op enkele uitzonderingen na, niet uit overtuiging in dienst van de vijand gesteld en zij heeft ook niet de intentie gehad te collaboreren

zonder de vrijheid van drukpers aan te tasten, was de krantelezer. Er zijn inderdaad Nederlanders geweest die in de na-oorlogse jaren een bepaald blad niet meer in huis wensten (Koningin Wilhelraina was er een), maar globaal gedroeg het Nederlandse publiek zich na de oorlog niet anders dan het tijdens de bezetting had gedaan. 'Dat het Nederlandse volk tijdens de afgelopen oorlog als geheel goed' is geweest, is een mythe', oordeelde Bruins Slot na de bevrijding. Al in het oktobernummer 1944 uitte Trouw zijn zorg over een situatie, die 42 jaar later nog zou leiden tot een schandaal over een ontdekt staatspensioen voor een nazi-weduwe. 'Het is onmiskenbaar een betreurenswaardig feit dat er een brede en diepe kloof is ontstaan tussen de illegale werkers en hen, die zich, om welke reden dan ook, onthielden van de strijd'.' De persproblematiek maakte onderdeel uit van het na-oorlogse vraagstuk hoe in een dergelijke samenleving de democra-

tie te herstellen. Moest het vooroorlogse parlement terugkeren, waarvan de meeste leden in geen velden of wegen te bekennen waren geweest toen het erop aankwam? Het diepe gevoel van afkeer in alle stromingen van de illegaliteit was begrijpelijk. Maar Bruins Slot haalde in dit verband vaak zijn in de oorlog omgekomen schoonvader prof. V.H. Rutgers aan, die een redenering had waar geen speld tussen te krijgen viel: "Als we werkelijk de democratie terugwillen, dan moeten ze er allemaal weer in. Want zoals zij zijn, zo is het Nederlandse volk.'' En strikt genomen moest het vanuit dit gezichtspunt uiteindelijk ook aan de krante-abonnees worden overgelaten of men de bladen die gecollaboreerd hadden, na de oorlog terugwenste of niet. Het resultaat is bekend.

D

rs. Vos schetste in zijn lezing hoe het nazificatie-proces van de Nederlandse pers fasegewijs is verlopen. De eerste fase, die van de

Een illegaal drukwerk was niet zomaar een stukje papier

H

E T verwijt van stugheid en een gebrek aan hulpvaardigheid, dat wi| Nederlanders ons wel eens plachten te maken, is in de achter ons liggende weken van spanning voor de zooveelste maal gebleken ongegrond te zijn, Bij alle moeilijkheden van de thans achter ons liggende periode was het hart verheugend om te zien, hoe veel meer gevoel van saamhoongheld en de daarmede onverbrekeliik samenhangende hulpvaardigheid en offervaardigheid onder de Nederlandsche bevolking leefde, dan men vóór den dag van den oorlog ooit zou kunnen hebben verwachten. Is het wonder, dat in de tweede stad des lands, die wellicht het zwaarst door de omstandigheden is getroffen, ook in het dagbladbedrijf zich dzzz hulpvaardigheid heeft geopenbaard? Het spreekt wel haast vanzelf, dat de Nieuwe Rotterdamsche Courant, die zich als eenig te Rotterdam verschijnend dagblad gelukkig mag prijzen haar bedrijf volkomen gespaard te zien, onmiddellijk bereid was, om haar apparaat tevens ter beschikking te stellen van haar ter plaatse verschijnende collega's. Niet allen behoefden daarvan gebruik te maken. Zoo werd het Rotterdamsch Nieuwsblad weldra in Den Haag ge-

in de hoop en de verwachting dat de vijand zijn doeleinden zou bereiken.'' Zijn slotwoorden waren "dat de geschiedenis van de Nederlandse pers tijdens de bezetting er meer een was van materiële collaboratie dan van ontwijkende accomodatie.'' Kortom, de kanonnier schoot weliswaar niet van harte op de eigen steUingen, maar geschoten heeft hij wel.

E

en radicaal verbod van al wat er nu 'legaal' verschijnt, is niet meer dan logisch", meende tijdens de bezetting het illegale blad Het Parool. Zover ging o.a Trouw niet, maar met de andere illegale bladen werd voor na de bevrijding wel een drastische perszuivering geëist. Daarvan is niet zoveel terechtgekomen. In elke beschrijving daarvan komt dan ook het woord 'kater' voor. Dr.J. Wieten, kort geleden gepromoveerd op een studie over De Nieuwe Nederlander (zie VU-Magazine mei 1986) constateerde in zijn lezing over de pers in de na-oorlogse jaren dat voor de kranten hetzelfde gold als voor de rest van de maatschappij: 'de tweede wereldoorlog is niet meer geweest dan een intermezzo'.' Het probleem was ook niet eenvoudig. De enige die na de oorlog kon straffen

12

fcoppen werden in hel geb'

SAMENWERKING, OOK IN HET DAGBLADBEDRIJF! BEN TREFFEND STAALTJE TE ROTTERDAM

De portier uan rfe ..W./J.C." werd een gewichtig persoon, want hij alleen kon de bezoekers den juisten weg wijzen.

,JJLÏ

^Mimi' ' ^

drukt, de Voorwaarts kon op een der andere drukkerijen van de Arbeiderspers in Amsterdam gemaakt worden, doch de Maasbode er a.r, Rotterdammer vonden voorlooplg in de Witte de Withstraat onderdak, terwijl de leden van de redactie van het Rotterdamsch Nieuwsblad daar in de eerste dagen van de bezetting ook te gast zijn geweest. Wij achten dit staaltje van hulpvaardigheid onder concurrenten toch wel zoo merkwaardig, dat v/Ij niet verzuimden eens een kijkje te gaan nemen op de bureaux van de Nieuwe Rotterdamsche Courant, waar wij van deze samenwerking en de daaruit noodzakelijk voortvloeiende overbevolking der beschikbare kantoorruimten eenige treffende bewijzen op de gevoelige plaat hebben vastgelegd. Men treft daar de oezamenlüke stadsreoortets

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen