VU Magazine 1988 - pagina 214

De vooruitgang van de domheid

KOOS NEUVEL

Bouvard en Pécuchet, naar een tekening van Daumier.

De reisreportage is een journalistiek-literair genre waarin Heinrich Heine gespecialiseerd was. Op één van zijn reizen verdwaalt hij in een bos, maar gelukkig ontmoet hij een man die hem weer op het rechte spoor leidt. Ze raken in gesprek en de begeleider maakt Heine attent op de doelmatigheid en de nuttigheid in de natuur: bomen zouden groen zijn omdat groen goed is voor de ogen. Daarop vult Heine aan: "Ik gaf hem gelijk en voegde daaraan toe dat God het rundvlees geschapen heeft omdat vleessoep de mens versterkt, dat de ezel geschapen is om de mens tot vergelijkingen te dienen, en dat hij de mens geschapen heeft om vleessoep te eten en om geen ezel te hoeven zijn. Mijn begeleider was verrukt een gelijkgestemde geest gevonden te hebben, zijn gelaat glansde nog vrolijker en bij het afscheid was hij geroerd." Door middel van zulke staaltjes van ironie ridiculiseert Heine de domheid van het monomane, wetenschappelijke doelmatigheidsdenken dat met name in de negentiende eeuw zo dominant was. Zelfs een bij uitstek niet-wetenschappelijk terrein als de literatuur werd door die academische trots aangeraakt. Talloze romans en verhalen stonden bol van de meest moderne psychologische of natuurwetenschappelijke inzichten die de fictie met een stevige dosis geloofwaardigheid en waarheidsgetrouwheid moesten injecteren. Een klassiek voorbeeld daarvan is het werk van Jules Verne, die zijn science-fictionverhalen steevast placht te onderbreken om een heel hoofdstuk aan een wetenschappelijke uiteenzetting te wijden.

H

Twee domme kantoorklerken op zoek naar die ene alles verklarende wijsheid. Het onlangs in vertahng verschenen 'Bouvard en Pécuchet', van Gustave Flaubert, laat zien dat domheid en intelhgentie een onscheidbare twee-eenheid vormen. Onzekerheid als enig denkbare zekerheid. Een beschouwing. 24

et was de droom van de achttiende en negentiende eeuw om één grote, allesomvattende, wetenschappelijke theorie te ontwerpen die de wetten en de ordening van de natuur beschrijft. Die droom speelde door het hoofd van de achttiende-eeuwse Franse geleerden die bezig waren met het samenstellen van de Encyclopédie. Men stelde zich ten doel alle wetenschappelijke terreinen af te stropen om de brokjes kennis daaruit te plukken. Al die kleine deelverzamelingen zouden niet zomaar op een grote hoop gegooid moeten worden, maar omgesmeed VU-MAGAZINE—MEI 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen