VU Magazine 1988 - pagina 199

'Het stadium van waarschuwen is voorbij.' Foto ANP

had hoeveel aandacht het boekje zou krijgen en hoe groot de oplage zou worden dan had ik het heel anders aangepakt."

B

Voorbeeld van een economisch model de 'ecocirc' die staat opgesteld aan de Vrije Universiteit waarmee men de gevolgen van een bepaalde economisch beslissing aanschouwelijk kan maken. Foto AVC/VU

ehalve grote belangstelling ontmoette 'Grenzen aan de groei' ook veel kritiek. Er zou geen rekening gehouden zijn met technische vernieuwingen. Bovendien bestond de Wereld in het model uit één geheel; er werd geen onderscheid gemaakt tussen Eerste, Tweede en Derde Wereld. Meadows nu: "Het is niet overdreven om te zeggen dat 'Grenzen aan de groei' een blank model is; een 'rich upper middel-class' model. Het gaat over onderwerpen die belangrijk zijn voor blanke en rijke mensen in deze wereld: materiële consumptie, milieuvervuiling en groei van de bevolking. Maar de armen die dagelijks vechten om te overleven hebben totaal geen belangstelling voor dit model. In Zuid-Amerika is een heel ander wereldmodel gebouwd dat vooral let op de kloof tussen arm en rijk."

Na 'grenzen' volgde een twintigtal andere wereldmodellen. Onder andere de Wereldbank, de Verenigde Naties en de Unctad bouwden hun eigen micro-wereld. 'Strategie tot overleven', 'Catastrofe of een nieuwe maatschappij', of 'Project betreffende de toekomst': niet alleen de namen maar ook de modellen werden steeds omvangrijker.

Met de computer werd het modelleren mode; een rage bij wetenschappers en beleidsmakers. Lange tabellen geven onmisbare details over landen en regio's. De slagvaardigheid van Italiaanse kabinetten wordt afgewogen tegen het revolutionaire karakter van de Opperste Sovjet. De eensgezindheid van de OPEC staat tegenover de Britse Noordzeeolie. Modellen zeggen steeds meer over minder. Berekende de 'Club van Rome' nog met zevenmijlslaarzen hoe het leven in het jaar 2100 er uitziet, tegenwoordig durven modelbouwers met hun wereldmo-

dellen niet verder dan 25 jaar vooruit te kijken. Maar verder zijn er weinig beperkingen om modellen toe te passen. Verspreiding van aids, getijdenwerking in de Nieuwe Waterweg, het broeikaseffect, het rijzen van de Noordzee,filevormingin het verkeer en ga zo maar door. Alles wat onze toekomst aangaat wordt tegenwoordig eerst in de computer proefgedraaid. Droogzwemmen. Toch gebeurt dat niet altijd in de computer. Soms bouwt men de wereld na op schaal. Van de Maasvlakte en de Nieuwe Waterweg maakte men zo'n Madurodam-uitvoering in de hal van het Waterloopkundig laboratorium in Marknesse. Stroming en waterpeil kan men zo nauwkeurig bestuderen. Zelfs economische modellen zijn vroeger al uitgevoerd met schepen, goten en stromend water. Leuk, maar echt gemakkelijk ging dat niet. Met de computer werd het modelleren mode; een rage bij wetenschappers en beleidsmakers. Vreemd is daarbij dat het model steeds meer wordt gezien als een orakel. Het oordeel van de elektronica wordt steeds vaker voor zoete koek geslikt. Maar kun je de toekomst wel voorspellen?

V

orige maand werd aan het fenomeen 'modellen' een congres gewijd. En daar bleek maar weer eens hoe universeel wetenschap kan zijn; planologen, psychologen, milieukundigen, politi-

ci, ingenieurs en zelfs taalkundigen bogen zich over dit kennelijk gemeenschappelijke element in hun onderscheiden studies. Als je hen mocht geloven liggen modellen ten grondslag aan zo ongeveer alles: het kabinetsbeleid, de stormvloedkering, de toekomst van Shell en zelfs aan ons eigen denken. Wat is bij voorbeeld een boom? Daarover heeft ieder zo z'n eigen opvattingen. Voor de een betekent een boom koelte in de zomer en ruisende bladeren in de wind. Een ander baseert zijn boom-beeld op biologische kennis en beschouwt deze in de eerste plaats als opgebouwd uit bast, cambium, houtvaten en bladeren. Ieder mens hanteert over de omringende wereld zijn eigen 'mentale model', meent de psycholoog. Of je met die zienswijze veel verder komt VU-MAGAZINE—MEI 19

is natuurlijk de vraag. Ook zonder over modellen te spreken, weten we wel dat ieder zo z'n eigen denkbeelden heeft. De een houdt van katten en de ander juist niet. Waarom? Omdat we verschillende modellen hanteren inzake het verschijnsel 'kat'? Zeker is in ieder geval dat sommige mensen het beminnelijke huisdier voor een ondoorgrondelijk en verraderlijk wezen houden. Bij computermodellen over de economische ontwikkeling, de spanning tussen Oost en West of de groei van het energiegebruik doen zich vergelijkbare problemen voor. Er zijn evenveel modellen als modelmakers. De berekeningen zijn allerminst zaligmakend. Het hangt er vaak maar net vanaf wat de modelbouwer belangrijk vond en hoe hij het probleem in kaart meende te moeten brengen.

"Zou deze traditie in de Verenigde Staten even sterk bestaan, dan zou daar niet snel een president gekozen zijn op een programma als: defensieuitgaven sterk omhoog, belastingen fors omlaag, geen bezuinigingen op de sociale zekerheid en het begrotingstekort naar nul. Modelexercities zouden snel hebben aangegeven dat een en ander niet verenigbaar is", aldus drs. Zalm van het CPB op het congres over modellen. In Nederland gaat het geloof in de CPB-prognose soms wat erg ver. Politici hechten daaraan zoveel beertrouwen op een model be- lang dat men zich soms lijkt in te tekent meestal vooral ver- stellen op de eigenschappen van het trouwen op de maker van model. Zalm: "Dat kan weleens vorhet model. Het Centraal Planbureau men aannemen die minder geslaagd (CPB) mag wat dat betreft blij zijn zijn en waarbij men zichzelf in feite met die naam. Nederlandse beleid- voor de gek houdt." makers steunen al zo'n dertig jaar Als voorbeeld noemt hij beperking op de prognoses van het bureau. van overheidskredieten, verkoop Men bouwde er onder meer een mo- van staatsbezit en vertraagde uitdel van de wereldeconomie, het betaling. Maatregelen waaraan het energieverbruik, de sociale zeker- model weinig economische gevolgen heid, de pensioenfondsen en de EG- toekent, terwijl ze wel het financielandbouwmarkt. Daarmee rekent ringstekort verkleinen: "Die combihet planbureau de politici regelma- natie geeft dit soort maatregelen een tig voor in hoeverre hun toekomst- aparte aantrekkingskracht. De opvisie reëel is. lossingen zijn echter niet duurzaam

V

VU-MAGAZINE—MEi 1988

en vergroten soms het probleem op een later tijdstip." Het is inmiddels gebruikelijk dat de grote politieke partijen hun verkiezingsprogramma laten doorrekenen door het CPB. Daarmee wordt dan vervolgens campagne gevoerd als ging het om een goedkeuring van de Nederlandse Bond van Huisvrouwen. In 1986 lieten PvdA, CDA en VVD alle trots weten dat doorrekening van hun programma door het CPB tot een werkloosheid van 500.000 zou hebben geleid. Zalm: "Dat fraaie resultaat had echter niet zozeer te maken met het overheidsbeleid dat men dacht te gaan voeren als wel met de veronderstelde invoering van de arbeidstijdverkorting in het bedrijfsleven. Een mededeling als 'doorgerekend door het CPB' heeft dan natuurlijk maar beperkte waarde, te meer waar van de relativeringen en kanttekeningen, gemaakt door het CPB, weinig meer wordt vernomen." Het gescherm met modelberekeningen steekt soms wat vreemd af tegen de dagelijkse praktijk: werkloosheidscijfers zijn in de echte maatschapij telkens weer hoger. Regeren is misschien vooruitzien, maar Den Haag wordt toch vooral gedomineerd door een regelmatige stroom mee- en tegenvallers.

B

ovenmenselijke wijsheid moeten we van een computermodel niet verwachten. Wat er niet ingestopt wordt, komt er ook niet uit. Begin november vorig jaar, nadat de kruitdampen van de beurskrach van 19 oktober waren opgetrokken, rekende het CPB zijn modellen onder de gewijzigde omstandigheden opnieuw na. In de prognose was tot dan toe met de krach natuurlijk geen rekening gehouden. Zonder zenuwachtige beurshandelaren in je model voorspel je geen beurscrisis, zonder Arabisch nationalisme voorspel je geen oliecrisis en zonder Ayatolla blijven Irak en Iran in het simulatiemodel gewoon vriendjes. Trendbreuken noemt men zulke onverwachte ontwikkelingen. En de wereld zit er vol mee. De roemloze ondergang van het Challenger-ruimteschip, het gat in de ozonlaag, het drama van Tsjernobyl en de Perestroika: telkens gooien onverwachte gebeurtenissen de voorspellingen in

Alexander King, voorzitter van de Club van Rome; 'Anderen uitdagen om na te denken.' Foto ANP

Eduard Pesteh toekomstvisie zonder statistiek. Foto ANP

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen