VU Magazine 1989 - pagina 156

onder wetenschappers die zich mede verantwoordelijk voelen voor deze onstuitbaar lijkende ontwikkeling. In zijn Groninger afscheidsrede verwoordde Tolhoek deze verontrusting onlangs aldus: "Het jaar 1954 markeert overduidelijk een moreel probleem, dat de wetenschappers niet langer uit de weg kunnen gaan; de twee atoombommen op Japan hebben de oorlog beëindigd. Maar hierbij is tevens het probleem gesteld dat de militaire toepassingen van de wetenschap menselijke ellende op ongekende schaal kunnen veroorzaken ()." De verontruste wetenschappers besluiten, ook organisatorisch, tot de daad. Op nationaal en internationaal niveau worden verenigingen opgericht waarin problemen met betrekking tot wetenschap en samenleving aan de orde komen, en het vraagstuk van de kernbewapening vaak centraal staat. In Amerika komt de Federation of Arverican Scientist \ot stand, in Nederland het eerder genoemd Verbond van Wetenscliappeiijl<e Onderzoeiiers (thans Vereniging voor Wetenschap en Samenieving), en als internationaal overkoepelende organisatie de Worid Federation of Scientific Worliers. In '55 volgt een haast dramatische oproep, met name ingegeven door de H-bomtest, die is ondertekend door tal van vooraanstaande wetenschappers, onder wie Bertrand Russeli en Aibert Einstein, aan welke twee gezaghebbende geleerden het pamflet zijn naam ontleent, Dit Russell-

'ik denk dat de gerontocratie dan weer aan de ene, en vervolgens aan de andere zijde aan de macht is geweest.' Einstein Manifest besluit met een tweetal bewogen alinea's: "De meesten van ons zijn niet neutraal, maar als mensen mogen wij niet uit het oog verliezen, dat, indien de strijdpunten tussen Oost en West beslecht kunnen worden op een wijze die iedereen, ongeacht communist of anticommunist, Aziaat of Europeaan of Amerikaan, blank of zwart, enigerlei bevrediging kan schenken, deze strijdvragen niet beslecht moeten worden door middel van oorlog. Wij zouden wensen dat dit zowel in Oost als in West begrepen werd." "Voor ons ligt, zo wij daartoe besluiten, een voortdurende vooruitgang in welzijn, kennis en wijsheid. Zullen wij in plaats daarvan de dood verkiezen, omdat wij onze twisten niet kunnen vergeten? Wij doen als mensen een beroep op mensen: denk aan uw menselijkheid, en vergeet de rest. Wanneer u dat kunt, ligt de weg open naar een nieuw paradijs; zo niet, dan ligt het ge22

vaar van een algemene dood voor u," Het is dit manifest dat in 1957 leidt tot het tot stand komen van een internationale beweging waarin wetenschappers uit Oost en West zich verenigen: de Pugv^asfi-beweging. De eerste conferentie van deze beweging vindt plaats in het Canadese plaatsje Pugwash; vandaar de naam.

O

ok Nederland kreeg een eigen afdeling: het Nederlands Pugvjasbi Komitee (NPK). Oprichter, en later voorzitter, daarvan werd Hans Tolhoek. "Ik kreeg dat verzoek in 1958, toen ik bij de CERN in Geneve zat, en heb in Nederland wat collega's fysici gepolst. Ook iemand als Röling sloot zich meteen aan." Aan de beweging lag een duidelijke poging ten grondslag om de Oost-Westrelatie te verbeteren. Dat op de eerste conferentie niet alleen 'Russen' waren uitgenodigd, maar ook nog kwamen opdagen, mocht opmerkelijk heten. Maar in de Westerse publieke opinie had dat tot gevolg dat de beweging toch in zekere zin verdacht werd. Tolhoek: "Ik heb sterk de indruk dat bijvoorbeeld de Nederlandse regering vele jaren te conservatief was om naar ons te willen luisteren. Dat zou best eens met die verdachtmaking verband kunnen houden, ja. Je kunt nog zo zorgvuldig proberen - zoals wij in de Nederlandse groep deden - om medestanders met uiteenlopende achtergronden en uit het hele maatschappelijke en politieke spectrum te recruteren, dan nóg heet wat je doet toch al gauw 'eenzijdig'." Onvermoeibaar is Hans Tolhoek zich al die jaren een vurig en strijdbaar pleitbezorger blijven betonen van wapenbeheersing en, waar mogelijk, ontwapening. Maar hebben al die activiteiten van hem en zijn medestanders, ook effect gehad? De passage die hij in zijn afscheidsrede aan deze zinvraag wijdt, lijkt een zekere terughoudendheid op dit punt te maskeren. Voor een precieze evaluatie van het succes van bijvoorbeeld Pugwashbeweging en Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers aan het ontwapeningsfront, acht hij het in die rede de plaats, noch de tijd. Hij vindt het in wezen al een verdienste, "c/af wetenschappers hier maatschappelijk geëngageerd bezig zijn op grond van een kritische reflectie over wetenschap en samenleving".

T

ijdens het vraaggesprek bij hem thuis, is hij bereid daarover wat meer te zeggen. "Onder andere de Pugwash-beweging heeft helpen bevorderen, dat een aantal verdragen tot stand gekomen is, zoals het kernstop-, het Sait-, en het non-proliferatieverdrag. Ik zie daarin toch heel duideijke aanwijzingen dat die activiteiten effect gehad hebben." De tegenwerping dat, desondanks, de bewapeningswedloop voortschrijdt, via neutronenbom, kruisraket en SDI, brengt Tolhoek enigszins van zijn stuk, "Ik dacht dat het soms meevalt, soms VU-MAQAZiNE—APRIL 1

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen