VU Magazine 1990 - pagina 34

Paul Virilio: de kleinste aarzeling kan fataal zijn.

nadenken, de passiviteit, is afgesloten. Hoe is die hoge waardering van de activiteit en de snelheid eigenlijk in het politiek-filosofische denken verzeild geraakt? Globaal komt het er op neer dat na de middeleeuwen enkele scherpe denkers eens goed om zich heen begonnen te kijken. Wat ze in overstelpende mate waarnamen was een menstype dat in hun ogen een handelingsonbekwaam wezen was; een type dat zich liever liet leiden door de wisselvalligheden van het lot, de grillen van hogere machten, of de directieven van kerkelijke en wereldlijke gezagsdragers; actief vormgeven aan de eigen toekomst was er niet bij. De meest kritische onder deze denkers ontpopten zich als genadeloze ontmaskeraars: ze proclameerden 'de dood van God' alsmede het overlijden van iedere andere autoriteit die de dolende mens inlichtingen kon verschaffen over goed en kwaad. Als ieder solide houvast wordt weggeschopt, wordt de mens volledig op zichzelf teruggeworpen. De mens moet in die situatie maar van de nood een deugd maken, beweerden sommigen van die kritische geesten; hij moet niet langer de passieve ontvanger zijn van overgeleverde overtuigingen maar een krachtig, diep doorleefd subject dat zichzelf in zijn

De somberheid waar Paul Virilio uiting aan gaf, lijkt niet helemaal terecht meer te zijn. handelen verwerkelijkt. Het enige houvast voor de mens is de mens zelf. Door zich actief handelend op te stellen kan hij zin geven aan het eigen bestaan.

D

e meest radicale variant van zo'n handelingstheorie was de na de Tweede Wereldoorlog zo populaire existentie-filosofie. De absolute gedragscodes, de normen met betrekking tot goed en kwaad werden door de aanhangers van deze filosofie driftig gerelativeerd. De mens, zo heette het, was veroordeeld om vrij te zijn. De enige opdracht die overbleef was die van 32

de persoonlijke keuze aan gene zijde van het moralisme. Het gaat er niet zozeer om welke keuze er gemaakt wordt maar dat er een keuze gemaakt wordt. Deze wil tot daadkracht, een heroïsche manier van denken, gaat slecht samen met het alledaagse democratische geploeter. Vandaar dat het misschien meer dan puur individuele aberraties zijn geweest dat nogal wat inspiratiebronnen en leidsmannen van het existentialisme hebben gekozen voor het fascisme (Heidegger) of het communisme (Sartre). Door die bewegingen werden teminste dappere keuzes gemaakt en krachtige

meeste politici, in weerwil van hun van daadkracht getuigende retoriek, in werkelijkheid treuzelaars en twijfelaars zijn. Geen kwalificaties die hoog scoren op de deugdenranglijst en ongeschikt voor het componeren van een dramatische lofzang, maar vermoedelijk hebben we er wel ons voortbestaan aan te danken. Het handelen en het uitoefenen van agressie zouden namelijk wel eens zeer nauw met elkaar verbonden kunnen zijn. Wat is oorlog immers anders dan een uiting van hysterische dadendrang, het geen moment kunnen wachten en er meteen op los willen slaan? Wat dat betreft kan de door Virilio beschreven raket die binnen de minuut in staat is om het vijandelijke grondgebied te vernietigen, gezien worden als de ultieme waarheid van de handelingstheorieën. Die stimuleerden de mens om actief te zijn, het nadenken te bekorten en besluitvaardig knopen door te hakken. Met de fabricage van die supersnelle laserwapens is die aansporing ter harte genomen en op de meest consequente wijze verwerkelijkt: de tijd om na te denken wordt nagenoeg gereduceerd tot nul. Elias Canetti heeft eens opgemerkt dat als je de mensen hun handen zou afhakken, ze toch driftig verder zouden gaan met hun handehngen, onder het motto: 'doe iets - het maakt niet uit wat'; desnoods zouden ze met hun neus op allerlei daden gesteld. Daar werd tenminste knoppen blijven drukken. Canetti geen tijd verbeuzeld. De Entschlosverzucht: "Oh, zaten zij maar met senheit waar Heidegger in zijn filoover elkaar geslagen benen voor hun sofie zo naar zocht werd vlees in de vervallen huizen, op geheime wijze praktijk van de nazi's. gevoed door hun dromen en door Het gros der filosofen en poHtici hun ademhahng; en beroerden zij alheeft altijd gekozen ten gunste van leen maar een vinger om een vlieg de snelheid en de activiteit, ten koste weg te jagen omdat diens vlijtigheid van de traagheid. "Er moeten gehen stoort en hen herinnert aan die woon besluiten worden genomen. overwonnen, beschamende tijd van Mensen, dóe iets! Weg met de Jan de atomen en van het doen." Salie-geest!" sprak onze ministerHet tijdperk waarvan Canetti president bijvoorbeeld nog in een droomt zou wel eens bewerkstelligd van zijn meest onbekommerde nokunnen worden door wat je de irononsensebuien. nie van de snelheid zou kunnen noemen. De ongeremde activiteit leidt elden is er beklemtoond dat uiteindelijk niet tot een grotere doelhet minstens zo belangrijk treffendheid maar tot een woeskan zijn om voorlopig niets tijnachtige leegte. De oorlog is de te doen, om geduld te oefenen en politici uit handen geghpt, het gaat het juiste moment af te wachten. Al allemaal te snel, er valt helemaal die keren dat er bij politieke conflic- niets meer te beslissen. De politici ten geen oorlog is uitgebroken, heb- zijn getuigen geworden van hun eiben we dat echter mogelijkerwijs te gen overbodigheid. Leuk is dat niet. danken gehad aan het feit dat de

Z

VU-MAGAZINE—JANUARI 1990

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen