VU Magazine 1991 - pagina 474

Vijandbeelden 3elenimeren de wereldvrede

1981

Nu het wereldcommunisme zijn bindkracht heeft verloren, en het voormalig Oostblok in steeds kleinere brokken uiteenvalt, is het interessant terug te blikken op de vijandbeelden die nog maar tien jaar geleden - periode van verhitte kernwapendebatten, glorietijd van het IKV - de Koude Oorlog in stand hielden. Weinigen hebben toen - wellicht verblind door eigen vijandbeelden voorzien hoe de verhouding tussen Oost en West zich uiteindelijk zou ontwikkelen (al had prof. A. Dallin een vermoeden). Inmiddels vecht de polemologie anno '91 voor haar bestaan. Fragmenten uit het juninummer van 1981.

Een vijandbeeldbevorderende illustratie, als voorbeeld gebruikt in een IKV-publikatie.

B^

eii<e vnaaA

/^r6

éér-

rond ie

KÖUJj

rf\a.\<en .

Wel Rass.^tVlt Uqcr bevr^dit —^_^ ^ /_ , °

O O-msUrAam O Boedapest O Kaboel O Pro.a,j O Kaboel O Praa.^

/^<9o

Het

R u i s i s c h e le«er bevrijdt

° '§ "^^='"^'"J^ O üocda pest

O Kaboel O Pra.o^c^

/Qt^li. ^^

wel, en andere dingen niet ziet. Dit kan zo ver gaan dat men niet in staat is de werkelijkheid überhaupt nog te zien. Erger nog: dat men de eigen werkelijkheid voor die van de vijand gaat aanzien."(.) "Vijandbeelden veranderen is een uitermate moeilijke zaak", constateerde Wecke, "omdat het niet een verschijnsel is dat op zichzelf staat; het staat niet los van allerlei andere processen in de samenleving. Een vijandbeeld dat voor een belangrijk deel is terug te voeren op structuren (zoals dat ten aanzien van het Oostblok), verdwijnt pas wanneer die structuren zijn veranderd."(.)

H e t Russische

leqer ^

kevrüdt ^

O O O O

fl.msterdo.i-n Boedapest Kaboell Praag

\acx^>r\a Uit « r t Russiscn OfscKiaJcniSDoekie Ohstfeciis Ket jö»r xooo .

24

^

V

óór alles is er in Ruslands politiek niets gewijzigd, haar methoden, haar tactiek, haar manoeuvres kunnen veranderen maar aan het koersbepalende van deze politiek, de wereldheerschappij, valt niet te wrikken." De gedachte in dit citaat zal velen vertrouwd voorkomen. Wie zei dit? Reagan? Luns? Hitler, Hiltermann, Mussert? Neuman wellicht? Het was, zo onthulde de Nijmeegse chef van het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken, drs. Leon Wecke, niemand minder dan Karl Marx, die deze gedachte in 1867 opschreef. Wecke bracht dit naar voren in de eerste van een reeks gastcolleges, begin '81 gehouden aan de Vrije Universiteit. Terloops liet Wecke daarmee duidelijk merken dat de schrik voor de Russen er al vroeg in zat en niet afhankelijk is van de vraag of het nu kapitahsten dan wel communisten zijn die het in Moskou voor het zeggen hebben. De Kozakken, de Tartaren, Djengis Kahn, de politiek van de tsaren, ze boezemden ook vóór 1917 al menigeen in het Westen angst in. Omgekeerd koesteren ook de Russen een historisch gewortelde angst voor het Westen, ongeacht welk economisch stelsel daar heerst. Tussen 1800 en nu, rukten westelijke legers vijfmaal op naar Rusland. In 1812 Napoleon, in 1853 de Engelsen en de Fransen, in 1914 de Duitse en Oostenrijkse legers, in 1919 onder meer de Engelsen, Fransen en Amerikanen om de nog jonge revolutie neer te slaan, en in 1941 de legers van Nazi-Duitsland, waarin vele tienduizenden Fransen, Belgen, Nederlanders en andere Europese vrijwilligers meevochten.(.) Het Nijmeegs Studiecentrum voor

Vredesvraagstukken van drs. Wecke deed, in samenwerking met het NIPO, een uitgebreid onderzoek naar het vijandbeeld in Nederland. Daaruit blijkt onder meer dat 52 procent van de Nederlanders, voor het (Oost-)blok gezet, banger is voor onze eigen kernwapens dan voor de communistische dreiging uit het Oosten. "Niet Rusland maar de wapentechnologie is onze grootste vijand", had Wecke zelf al eens geschreven. VU-MAGAZINE—DECEMBER 1991

Met/p/'ö/. A. Dallin, historicus, politicoloog en eertijds adviseur van Nixon, kwam in de collegereeks een unieke deskundige aan het woord. In zijn lezing tastte Dallin indirect een aantal vijandbeelden aan. Volgens hem maken wij een belangrijke vergissing doordat wij geneigd zijn de Sovjet-Unie te zien als een eenvormig machtsblok, eensgezind en een in doelstelling. Dallin: "Er is daar meer verdeeldheid dan wij denken, juist ook in topkringen." Die verdeeldheid zou het gevolg zijn van 'n groeiend aantal problemen binnen het Oostblok. "De Sovjetpolitiek valt niet duidelijk te voorspellen als logische vervolgpunten op een eenmaal uitgezette lijn. Waarschijnlijk spelen zich op dit ogenblik achter de schermen zware discussies af over de vraag waar de prioriteiten liggen." Volgens DalHn trekken ook de Sovjets lering uit in het verleden opgedane ervaringen. Hun politiek is dan ook veelal een samenspel van aanpassingen en interne compromissen. "Aan het eind van de jaren zeventig heeft de Sovjet-Unie haar drang naar invloed buiten het OostWecke: "Als mensen situaties als blok opgegeven", is zijn mening. werkelijkheid definiëren, dan zijn "De ontspanning vormde een nieuw deze werkelijk in hun consequen- vertrekpunt in haar politiek, die geties." Hij haalde daarmee een uit- durende de jaren zeventig gestalte spraak aan van W.I. Thomas. "Beel- kreeg in wapenonderhandelingen en den leiden tot een bepaald gedrag, de SALT-besprekingen. en een bepaald gedrag leidt tot be- Er waren meerdere oorzaken voor paalde beelden. Afschrikking leidt dit nieuwe streven: China vormde tot een vijandbeeld, en een vijand- een steeds ernstiger bedreiging in de beeld houdt mede de afschrikking in rug en de afhankelijkheid van het stand."(.) "Het gevolg is wat men Westen werd almaar groter door de noemt 'selectieve waarneming', in invoer van westerse technologie. die zin dat men bepaalde dingen Dat ging ten koste van noodzakelijVU-MAGAZINE—DECEMBER 1991

ke binnenlandse hervormingen. Omslag-illustratie Breznjev, in het algemeen be- van Fred Thie schouwd als de initiatiefnemer tot de ontspanningspolitiek, kon door zijn persoonlijke inzet de tegenstand tegen dit nieuwe beleid in het gareel houden. Maar thans is de leiding in de Sovjet-Unie verward en onzeker: er zijn zowel binnenlandse problemen, die steeds onoplosbaarder gaan lijken, als problemen met de Verenigde Staten."(.) Werkelijk alles zit de Russen tegen", denkt DaHin, "de produktiecijfers, de bevolkingscijfers (de kindersterfte schijnt nogal dramatisch te zijn toegenomen) en de buitenlandse politiek." Tientallen jaren lang werden binnenlandse crises redelijk tot goed opgevangen. De jaren zeventig waren zelfs de vette jaren voor de Sovjets. "Maar dat alles is verdwenen in de jaren tachtig. Deze moeilijke tijd zal van hen ingewikkelde en pijnlijke beslissingen vergen, zal ook bewerkstelligen dat de Sovjets de nadruk zullen leggen op de binnenlandse pohtiek. Men zal zich zeker niet overgeven aan avontuurlijke politiek in het buitenland, maar veel zal afhangen van de binnenlandse overeenstemming op dit punt." Telkens weer keert Dallin in zijn toespraak terug tot zijn centrale thema: Moskou is verdeeld, onzeker, verzwakt. "Maar ook de SovjetUnie en het gehele Oostblok worden zich meer bewust van de buitenwereld, door reizen, door de televisie, door de technologie. Het isolement, zoals in de Stahntijd, wordt daardoor minder." Dallin voegde nog een aspect van het vijanddenken toe aan het rijtje van andere sprekers: "Het is altijd eenvoudiger een samenzwering te vermoeden dan een doodgewone stommiteit." Zo was voor velen de verleiding groot om achter de inval in Afghanistan geheime plannen van de Sovjet-Unie te zoeken. "Waarom zou het niet gewoon onkunde zijn?", suggereerde Dallin. "Ik zie in ieder geval geen argumenten voor de Sovjet-Unie om door te stoten naar het Midden-Oosten om zich van energiebronnen te verzekeren."D

25

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen