VU Magazine 1995 - pagina 347

wrede behandeling ondergaan. En dat is een teken van beschaving. Voor de uit Trinidad afkomstige schrijver V.S. Naipaul is het taboe op wreedheid een van de belangrijkste verworvenheden van de moderne, westerse samenleving. Hij beschrijft deze norm als volgt: "Omdat mijn gang in deze beschaving er een is geweest van de periferie naar het centrum, heb ik wellicht een frissere kijk op sommige dingen dan zij voor wie die dingen alledaags waren. Zo ontdekte ik als kind, een kind dat tobde over pijn en wreedheid, de christelijke leefregel: behandel anderen zoals je zou wensen dat anderen jou behandelen. Het hindoeïsme waarmee ik opgroeide kende zo'n troostrijk voorschrift niet, en al heb ik nimmer enig religieus geloof bezeten, ik duizelde, en duizel nog, van die simpele gedachte, een zo volmaakt richtsnoer voor het menselijk gedrag." Het taboe op wreedheid is meer dan een kwestie van moreel besef. Agressie loont gewoonweg niet. Met zo'n macho-houding kom je niet ver. Mannelijke agressie was

sport. Om het wat sociologischer te formuleren: de bokssport is gedaald in maatschappelijk aanzien. De liefhebbers van boksen en andere vechtsporten bevinden zich veelal aan de onderkant van de samenleving; daar waar stoerheid en lichaamskracht nog ongegeneerd worden gecultiveerd; waar de sterkste vechter aan de top van de pikorde staat en de bewonderende blikken van de lekkerste meiden op zich gericht weet. De wereld van de bokssport is bovendien verworden tot een wat louche milieu, waar corruptie en criminaliteit de zaak verzieken. Diverse vechtsporters gaan dan ook na hun sportieve loopbaan een bloeiende carrière in de onderwereld tegemoet; tot het moment waarop ze, in een vat met beton, in de rivier worden gedumpt. Beschaafde mensen moeten daar niets van hebben. Wie een beetje opvoeding heeft genoten, laat zich niet voorstaan op fysieke kracht. De omvang van de spierballen biedt in die kringen geen garantie voor respect. En ontwikkelde vrouwen lachen zulke krachtpatsers uit in hun gezicht; zij zien liever iemand die gevoelig, geestig en intelligent is. Verheerlijking van lichaamskracht heet daar primitief. Niet dat beschaafde mensen het lichaam verafschuwen; integendeel, er bestaat een waarlijke preoccupatie met lichamelijkheid, maar die behelst vooral de angst voor lelijkheid en ziekte. En wanneer de beter-gesitueerde al een vechtsport beoefent, is dat doorgaans een van de meer beheerste vormen, zoals judo en karate, die niet zo ruw zijn en de tegenstander lichamelijk niet kapot mal<en.

drukten hun stempel op de arbeidsverhoudingen. Dat leidde tot het soort werkzaamheden waarbij vooral eigenschappen als geduld en het vermogen tot overleg het meest van pas komen; niet bepaald eigenschappen waarin agressieve mannen doorgaans uitblonken. De hormonaal bepaalde agressie wordt tegenwoordig genadeloos afgestraft. De macho is een zielige figuur geworden. Ondanks zijn stoerheid is hij, maatschappelijk gezien, nog niet in staat een deuk in een pakje boter te schoppen.

komt te liggen. Het is burgers niet toegestaan elkaar met stokken of geweren te lijf te gaan om onrecht te wreken. Alleen de overheid is gerechtigd geweld te gebruiken. De overheid doet dat niet op willekeurige, impulsieve wijze maar uit naam van een hoger ideaal: het handhaven van de wet. En bovendien zal de overheid, zo zegt de norm, op uiterst beheerste en terughoudende wijze gebruikmaken van haar monopolie. Alleen al het bestaan van zulke dwingende normen en regels, geeft aan dat er iets aan de hand is. Er is blijkbaar veel voor nodig om de menselijke neiging tot agressie in te tomen. Het is een precaire aangelegenheid; de schending van de norm ligt permanent op de loer. Het taboe op agressie is zelfs zodanig alomvattend dat er nauwelijks een ventiel te vinden is waardoor ongevaarlijke agressie zou kunnen ontsnappen. Woede en haat worden gezien als dubieuze, gevaarlijke emoties die men geen vrij spel moet laten. Maar ondanks alle pogingen tot beschaving laten ze zich nooit geheel wegmoffelen. Ze horen erbij. Haat is als emotie niet abnormaler dan liefde. Volgens de etholoog Konrad Lorenz bestaat er zelfs een duidelijk verband tussen beide. Dieren die in groepsverband leven en dat op volstrekt vreedzame, agressieloze wijze doen, blijken tegelijkertijd nauwelijks in staat om affectieve banden aan te gaan. De prijs voor een agressieloze samenleving is hoog. Het is een simpele, bijna clichématige waarheid: zonder haat geen liefde. Het verschil in bejeging die deze emoties ten deel valt, is echter frappant. Voor emoties als vriendschap, liefde en zelfs verdriet is een heel arsenaal aan rituelen beschikbaar en er bestaat zelfs een commerciële industrie om ze te stileren. In de boekwinkel zijn talloze voorbedrukte kaarten verkrijgbaar om onze blijdschap of onze deelneming bij een bijzondere gebeurtenis - verjaardag, examen, geboorte maar ook overlijden - tot uitdrukking te brengen. We weten wat een bloemetje kan zeggen. En de televisie toont reeksen programma's die potentiële geliefden met elkaar in contact brengen, of mensen na een ruzie weer met elkaar verzoenen.

BLOEMETJE

De menselijke natuur lijkt ingetoomd. Op impulsief, agressief gedrag staan keiharde sancties. Dat is wat het beschavingsproces, zoals ooit door de socioloog Noibeit Elias omschreven, behelst: ieder mens moet leren zich te beheersen, niet toegeven aan spontane aandriften van woede en haat, en tot tien tellen wanneer hij de lust voelt

WREEDHEID

De klacht wordt steeds vaker gehoord: de huidige samenleving valt ten prooi aan normvervaging en agressie. Daar zit iets in. Het valt bijvoorbeeld niet te loochenen dat het criminele circuit in ons land hechter is georganiseerd dan ooit. En bij het gebruik van geweld - met name bij de onderlinge 'afrekeningen' - knippert men niet eens meer met de ogen. Die onderwereld laat evenwel de achterkant van de norm zien. Het gros van de mensen gebruikt de hersenen en het onderwijs om maatschappelijk succes te boeken. Zelfs het feit dat leraren tegenwoordig, naast lessen in didactiek, ook vechtcursussen volgen om zich agressieve scholieren van het lijf te houden, doet daaraan weinig af. Een klein deel van de bevolking denkt daarentegen op een andere manier - via de weg van lichaam en geweld poen en prestige, een dure auto en een bodyguard, te kunnen verwerven. Het is de strategie van de onaangepasten en de boeven; het alternatief van de kanslozen. Het moreel verbod op agressie ligt wel degelijk stevig verankerd in de samenleving. Er valt veel voor te zeggen om de verontrusting over de toename van agressie te zien als een bevestiging van die norm. De angst voor fysiek geweld is groot. Toch komen slechts weinigen er daadwerkelijk mee in aanraking. Misschien is dat de reden waarom de schrik zo groot is wanneer mensen er zelf mee worden geconfronteerd; niemand is eraan gewend. Zelfs de kleinste daad van agressie kan zo uitgroeien tot een traumatische ervaring. Het is niet uitgesloten dat de gewelddadigheid in de samenleving inderdaad enigzins is toegenomen, maar de gevoeligheid ervoor is dat evenzeer. Die gevoeligheid voor lijden en geweld is iets om trots op te zijn. Men kan onmogelijk aanzien hoe anderen een

De eerste kaart waarin iemand een ellendige, met duizend martelingen geplaveide, langzame dood wordt toegewenst, moet echter nog gedrukt worden. Programma's waarin voormalige geliefden scheldend hun scheiding bezegelen, zullen door de droomfabriek van Enderaol niet snel in produktie worden genomen. VLOEKEN

van oudsher maatschappelijk misschien van nut in het verrichten van zware fysieke arbeid of in een daadkrachtig leiderschap. Maar voor welke beroepen is tegenwoordig nog pure lichaamskracht vereist? Ze bestaan nauwelijks meer en worden bovendien laag gewaardeerd. Ook de mannelijke daadkracht is in verval. De moderne technologie en veranderde maatschappelijke normen

Toch bestaan er wel een paar vrijplaatsen waar de hang naar agressie ongegeneerd kan worden uitgeleefd: in de sport bijvoorbeeld en in de kunsten. Het zijn niet altijd de meest verheven kunstvormen die onderdalc bieden aan het agressieve sentiment. Er is bijvoorbeeld het genre van de horrorfilm met al zijn extreme bloederigheid. En een van de belangrijkste haatculturen van deze eeuw was de punk (met het dadaïsme als illustere voorganger). In de jaren zeventig schudde punkmuziek de ingedutte popwereld meedogenloos door elkaar met muziek die krijste, kleren die vloekten, woorden die vuur spuwden. Alles aan punk straalde agressie uit. "I am an antichrist", zong JohnnyRotten van de Sex Pistols, en wanneer hij met zijn ogen rolde, leek de duivel in hem inderdaad een waardige plaatsvervanger op aarde te hebben gevonden. Minstens zo

opkomen andermans hersenpan te splijten. Aanvankelijk moeten anderen, opvoeders, hem tot beschaving dwingen; later gaat zulk gedrag deel uitmaken van zijn eigen persoonlijkheid. Opgroeien is het volgen van een cursus beschaving. In maatschappelijk opzicht betekent dit beschavingsproces dat het monopolie op geweld bij de overheid

WETENSCHAP, CULTUUR et) SAMENLEVING - JULI/AUGUSTUS 199s

WETENSCHAP, CULTUUR e) SAMENLEVING - JULI/AUGUSTUS 199s

53

52

F

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen