VU Magazine 1996 - pagina 194

vreemde goden te aanbidden is in strijd met de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, en het niet mogen werken op de sabbath hebben we inmiddels ook overboord gezet. Wat dat betreft heeft zich een grote mentaliteitsverandering voltrokken. Met de liberaal-humanistische ethiek van de mensenrechten in de hand gaan we wereldgodsdiensten beoordelen. Die ethiek is de maatstaf geworden. En op grond van die maatstaf blijkt, dat we het nog altijd eens zijn met het beginsel: gij zult niet doden. Prima, die regel past binnen de mensenrechtenethiek. Andere regels wijzen we weer af. "Deze mensenrechtenethiek impliceert ook enkele taboe's, soms stuit de spade op harde grond. Die taboes hebben te malcen met de vrijheid van meningsuiting, de democratie en de rechtsstaat. Iemand als Friediich Nietzsche zou in onze samenleving een gevaarlijke gek zijn met zijn opvatting dat gelijkheid een ideaal is voor de armen van geest en dat de sterkeren het in de samenleving voor het zeggen moeten hebben. Zelfs als we zijn pleidooi voor een aristocratische moraal argumentatief niet kunnen weerleggen, zeggen we: die kant willen we niet op. De mensenrechten zijn in onze samenleving in positieve zin een taboe geworden; zij vormen de uitgangspunten die niet ter discussie staan; zoals iedere samenleving haar uitgangspunten heeft die niet ter discussie staan."

Zijn humanisten eigenlijk ook niet veel te individualistisch om zich te organiseren en aan gemeenschapsbeleving te doen? "In het humanisme bestaat inderdaad een sterke nadruk op persoonhjke verantwoordeHjkheid voor de keuzes die je maalct. De echte individualisten zijn evenv^'el degenen die een baan hebben, naar de televisie kijken, op vakantie gaan en verder nergens over nadenken. Maar op het moment dat je maatschappelijke veranderingen probeert te bewerkstelligen, ben je niet meer louter individualistisch bezig. Het is nodig een brug te slaan naar de samenleving, en dat gebeurt ook. "Sinds 1948 hebben we een seculiere, publieke moraal in de vorm van mensenrechten. Ik vind dat de naoorlogse mensengemeenschap daarmee een enorme vooruitgang heeft geboekt in vergelijking met honderden daaraan voorafgaande jaren van ethische reflectie. Dat is werkelijk iets heel bijzonders. "Ik was laatst aan het kijken in mijn oude Bos-atlas van 1968, toen ik op de middelbare school zat. Daar zitten gekleurde kleine kaartjes in waarop te zien is waar de protestanten, de moslims, de grieks-orthodoxen etcetera zitten. Uit die kaartjes van 1968 blijkt dat destijds die wereldgodsdiensten heel dominant waren, terwijl ze nu wat afgekalfd zijn. De wereldgodsdiensten hebben iets van hun greep verloren. Daarentegen hebben de mensenrechten als collectief kader na de Tweede Wereldoorlog een enorme winst geboekt. De universele verklaring van de rechten van de mens is eigenlijk door de hele wereldgemeenschap als normatief ideaal omarmd. Islam, christendom of hindoeïsme hebben zoiets nooit klaargespeeld. Er bestaat een publieke moraal die in de plaats is gekomen van de ethische codes van de verschillende wereldgodsdiensten."

"Vergelijk de verklaring van de rechten van de mens met de tien geboden en je zult zien dat de helft van die geboden in strijd is met de mensenrechten."

Is het niet juist typerend voor de moderne samenleving dat zij gevaarlijke gekken tolereertl De vrijheid van meningsuiting geldt ook voor degenen die van die vrijheid weinig moeten hebben. "Tot op zekere hoogte is dat zo. Iemand mag zeggen tegen vrijheid en gelijk-heid te zijn en mag daar boeken over schrijven. Maar zodra hij mensen achter zich verzamelt om voor een moskee tegen de islam te demonstreren, hebben we een probleem. Je mag ook niet, met een beroep op de vrije meningsuiting, in een volle schouwburg ten onrechte roepen dat er brand is. Er zijn grenzen, dat is duidelijk."

lic heb de indruk dat veel gelovigen die moraal delen. "Gedeeltelijk is dat het geval. Er bestaan inderdaad overlappingen. De regel: 'Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet', heeft de Duitse filosoof Immanuel Kant geformuleerd als categorische imperatief, maar die regel heeft ook een basis in de bijbel en in andere godsdiensten. Er zijn enkele vanzelfsprekende ethische regels, zoals het verbod op diefstal, die overal terug te vinden zijn. Maar ik denk ook dat de publieke moraal van de mensenrechten diametraal staat tegenover een aantal karal<:teristieken van wereldgodsdiensten. Het principe van de vrijheid van meningsuiting is een typisch mensenrechtelijke verworvenheid. Dat principe behoort niet tot de harde ethische kern van de wereldgodsdiensten. "Om het polariserend te stellen: vergelijk de verklaring van de rechten van de mens, met de tien geboden en dan blijkt dat de helft van de tien geboden in strijd is met de mensenrechten. Het gebod dat je niet mag echtbreken bijvoorbeeld, is in strijd met de moderne huwelijkswetgeving van alle Westeuropese staten. Het verbod

WETENSCHAP,

CULTUUR

Waarom beschouwt u de evolutie-theorie van Darwin als een ondersteuning van het humanisme? "Ik wil niet zeggen dat het darwinisme ons de weg wijst uit de hedendaagse ecologische crisis, maar de evolutie-theorie biedt een nuttige correctie op de zelfverafgoding van de mens zoals die duizenden jaren gangbaar is geweest. Het mensbeeld van het darwinisme is heel prozaïsch. Als het waar is dat de mens niet alleen afstamt van de dieren, maar zelf ook een soort dier is, kan dat betekenis hebben voor de manier waarop wij dieren behandelen. Voor mij is het niet zo vanzelfsprekend dat we miljoenen koeien doodmal<:en om een paar mensen te redden. Dieren zijn onze lotgenoten. Dat denkbeeld verandert de positie van de mens in de natuur. Ik heb de indruk dat pas de afgelopen decennia mensen het darwinisme onder die invalshoek zijn gaan benaderen."

et) SAMENLEVING 12

- MEI

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen