VU Magazine 1996 - pagina 279

"I er een dokter In de zaal!", klonk het tijd n de premiere in 1913 van 'Le Sacre du Printernps' van Igor Stravinsky; uitgerckend een cornponi t die yond dat muziek naar niets anders kan verwijzen dan naar zichzelf. De emoties van de bezoekers rezen tijdens deze legendarische premiere niettemin de pan uit. Nu wa het idioorn van 'Le Sacre' voor die tijd ongekend modern. Er komt een pa age in voor die - zo op het eerste gehoor - volstrekt chao tisch klinkt en daardoor vervaarlijk atonaal. De ernotie die dat bij kennelijk de luisteraar opwekte be tond uit verontwaardiging en zelf woede. Het wa alsof ze zich bij de neu , of liever gezegd bij het oor genomen voelden: "Heb ik voor die kakofonie dat dure kaartje gekocht?" We moe ten bovendien bedenken dat er ook wat te zien viel: het voor die tijd nogal gewaagde ballet van Diaghilew. En bovendien moe ten we beseffen dat al de ene concertbezoeker 'boe' roept dat op zich weer en een ander 'bi nieuwe ernotie 10 maakt, die maar weinig met het muziek tuk zelf hebben te maken. Stravin ky wa du van mening dat wij emotie aan muziek toeschrijven - iet waar hij overigens volkomen gelijk in had - maar hij yond die toe-

aýparaat van koor en orkest, wanneer memand de impressie welke hij ervan kan ontvangen, zich bewust mag worden als weerkaatsing van de werkelijkheid? " Wat Stravinsky echter bedoelde te zeggen, is dat hij een pure e thetische ervaring veel hoger aansloeg dan een vulgaire emotie. Kennelijk heeft Vermeulen dar niet goed begrepen, want ander was hij met met die idiote vergelijking met robot komen aanzetten. Stravin ky begreep op zijn beurt niet dat een pure estheri che ervaring niet op zichzelf kan be taan, omdat deze ervaring altijd een e thetische emotie zal oproepen. En wat Stravinsky evenmin begreep i dat muziek geen intrinsieke waarde kan hebben. De estheti che waardering peelt zich niet 'daarbuiten' af, maar 'hierbinnerr', in de men elijke gee t. Wij zijn het zelf die muziek maken. In on eigen hoofd. Muziek is 'geeste pul'.

-

"

chrijving eveneens nogal triviaal:

"De mee te mensen houden van muziek omdat zij er emotie in hopen te vinden, zoal vrcugde, smart, droefeni , een natuurtafereel, een gelegenheid tot dromen, of om het prozaische leven te vergeten. Zij zoe ken een verdoving middel, een tirnulans. Zij zoeken altiid iets ander dan zij i Hct lukt hen maar niet te begrijpen dat muziek een feit op zichzelf i , 10 van alle wat zij hun zou kunnen suggereren ( ... Ais men en geleerd zoudcn hebben van muziek te houden om haarzelf, zal hun genieting van een veel hogere orde zijn, en hen vergunnen de muziek te beoordelen op een ander plan, waar haar intrinsieke waarde zich aan hen kan openbaren". De Nederlandse componi t Mattln; Vermeulen zette zich fel af tegen deze opvatting: "Wie de neiging mi t om iet wat hij hoort te begrijpen al gevoel, al indruk, i hij dan nog een men ? Hij worth een robot, zonder rcflexcn, zonder reactie zolang er niet door iemand op de knop wordt gedrukt. En Stravinsky wil de beweger niet zijn? Waarvoor maakt hij dan muziek? Waarvoor dient dan dat dure )

Grauwe etwteti Stravin ky en Vermeulen vochten overigen een controverse uit, met al trijdende partijen de 'formali ten' (Stravin ky] en de 'expre ioni ten' (Vermeulen). De formalisten zetten zich in het bijzonder af tegen het expre ioni ti che denkbeeld dat muziek vooral een middel is waarmee de gevoelen van de componi t tot uitdrukking dienen te worden gebracht. De formali ti che opvatting i na de Tweede Wereldoorlog op nogal rigide wijze omarmd door de eriali ten, en groep componi ten (Roulez,

tockhau en en Berio) die de

muziek aan strenge wetmatigh den onderwierp: de ene noot vloeide met wiskundige precisie voort uit de andere. Die wetmatigheid wa ook bedoeld al een manoeuvre om de emotie volledig uit de muziek te verwijd ren. Muziek mocht aileen nog maar al int re ant of boeiend worden belui terd, niet al 'rnooi', laat taan al 'prachtig' of 'ontroerend'. Oat wa vol trekt taboe, want vulgair. Nu, achteraf, kunnen we concluder n dat de erialisten uit tekend ziin ge laagd in hun ondem mingo Hun muziek werd door een Nederland e muziekcriticu ooit vergeleken met het eten van grauwe erwten. Die maken ook naar niks. In wezen betrof het eriali me een oort muzikale kte, waarvan de tempel WETE'I\CIIAP. 41

in het Duit

e Darm tadt tond. Inmiddel zijn de Jeden weer uitgetreden, ze componeren gewoon weer opera' ,waarbij de emotie de zaal in gieren. Het kan verkeren. De poging muziek van emotie te willen ontdoen ' wa bovendien nogal merkwaardig, want goed be chouwd houdt dit de erkenning in dat muziek wel degelijk emotie kan bevatten. Terwijl de oorpronkelijke formali ten nu jui t beweerden dat dit onmogelijk i Ook een begrip al 'boeiend' i een toe chrijving door de men elijke gee t aan iet dat niet boeiend in zichzelf kan zijn, een toe chrijving die bovendien gemakkelijk in waardering kan om laan. Want wat boeiend heet, kan al nel'mooi' worden genoemd. Maar de formalisten maakten ook een grote vergi ing. Ze meenden namelijk dat het toe chrijven van emotie vermeden kan of moet worden. Op die manier wilden ze tot die 'hogere' e theti che ervaring komen. Want het i domweg een feit dat muziek en emotie ooit een innige verbinteni zijn aangegaan. We chrijven nu eenmaal ernotie aan muziek toe, of we willen of niet. Oat zijn we zo gewend. En orndat we dat gewend zijn, kan een componist met behulp van muziek zijn particuliere gevoelen tot uitdrukking trachten te brengen - zoal expre ioni ten al Vermeulen graag wilden. I een componi t hevig verontwaardigd over her onrecht in de wereld? Hij lingere woedend klinkende notenrna a' de zaal in. De vraag i natuurliik weI of iemand op de particuliere woede van de componist zit te wachten. De toondichter kan net zo goed doen al Of hij woedend i ; het klinkend re ultaat zal er niet minder razend om zijn. .

-

Kokhalzen Verwonderlijk i het daarom dat de vaklit ratuur over de kwe tie van het toekennen van emotie aan muziek nooit helemaal duidelijk i Er wordt grofweg onder cheid gemaakt tu en emotie die door de muziek zelf worden opgewekt en het toe chrijven van ernoti aan muziek, zonder dat de lui teraar zelf geernotioneerd raakt. In het laat te geval con tateert hij imp lweg dat de muziek 'droevig' i maar wordt hij zelf ni t droevig. Dan i er nog d mogelijkheid van d waardering: het heet dan dat de emotie wordt opgeroepen doordat e n tuk .

I

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen