VU Magazine 1997 - pagina 421

zin zou worden uitgehuwelijkt. Misschien, misschien...voor de hulpverleners bleef het gissen. Haar familieleden in Nederland bleken aardige mensen, heel betrokken en erg geschrokken over haar toestand. Ze vingen haar liefdevol op, maar meenden dat het meisje was betoverd. Intussen was haar vader overgekomen. Besloten werd het meisje met hem terug te laten gaan naar Marokko en haar daar een traditionele kuur te laten ondergaan. De gehele periode bleef ze overigens haldol slikken, een beproefd antipsychoticum. Na drie maanden kwam ze in een verbluffend goede toestand weer terug. Anderhalf jaar later, in een van de nazorggesprekken met haar psychiater, vroeg ze om uitleg over wat haar was overkomen. De psychiater liet haar een video-opname zien waarin ze in verdwaasde toestand door zijn kamer liep. Haar reactie was een verrassing voor hem. "Nu weet ik het opeens weet; ik dacht dat ik door de familie die me naar de RIAGG bracht aan jou (de psychiater dus) werd uitgehuwelijkt." Wat later deed ze een nog verrassender 'bekentenis'. Toen ze op vakantie was in Marokko, aan de vooravond van haar psychose, was er een enorm familieconflict uitgebroken doordat een tante haar met een neef wilde laten trouwen. De ouders waren ertegen. Tante voelde zich daardoor zeer beledigd en vermoedelijk vreesden de ouders dat tante een tovenares in de hand zou nemen om wraak te nemen. Grip Westerse waarden en omgangsvormen botsen in deze psychiatrische casus op niet-westerse. Verwereldlijkte levensstijlen komen in conflict met meer traditionele houdingen waarin waarde wordt gehecht aan bovennatuurlijke krachten. Een psychiater die geen gevoel heeft voor zulke culturele factoren en betekenissen kan gemakkelijk blind varen op beproefde medicatie en westerse concepties van psychotherapeutische methoden. De traumatische gebeurtenis die de stoornis heeft opgeroepen, kan hem daardoor ontgaan. De Marokkaanse patiënte komt uit de

praktijk van de Amsterdamse psychiater Django Steiman, die in zijn boek 'Een olijfboom op de ijsberg' een hele reeks gelijksoortige gevallen presenteert en daarmee een aanzet hoopt te geven tot een meer doordachte beoefening van wat inmiddels 'transculturele psychiatrie' is gaan heten. Dat is geen overbodige luxe. Nogal wat allochtonen met psychische problemen kloppen aan bij de RIAGG'S. "Geen wonder", meent Django Sterman, "migratie gaat bijna altijd gepaard met stress. Het zelfbeeld, het gevoel dat je grip hebt op je omgeving wordt ernstig aangetast. Verlies van trots en zelfrespect kunnen vervolgens aan de wortel liggen van zowel depressies als van intense haat- en wraakgevoelens jegens het gastland." Volgens hem valt langs drie wegen te verklaren waarom migranten ten gevolge van dit soort stress-opwekkende factoren psychisch ziek kunnen worden. In de eerste plaats hebben migranten veelal persoonlijke verliezen geleden, waardoor ze nog kwetsbaarder zijn voor toekomstig verlies van kinderen, verwanten en vrienden. Het psychologisch beschermende netwerk van de clan, het dorp of de familie is uit elkaar gevallen. Bovendien levert het verwerken van verlies juist dan grote psychische problemen op als mensen geen afscheid hebben kunnen nemen. Veel migranten lijden daarom onder onverwerkte rouw. Een navrant voorbeeld van deze categorie zijn mensen die hun dierbaren hebben moeten opgeven als 'vermiste' politieke gevangenen. Tenslotte stelt Sterman vast dat er ook mensen zijn die zich al voor de migratie met moeite staande konden houden. Het zijn, zegt hij, "de zwakke broeders". Hij noemt het voorbeeld van kinderen met een vroege ontwikkelingsstoornis als autisme. Ze zijn in alle culturen aan te wijzen. Maar door de stress van de migratie kunnen ze meer van slag raken dan normaal gesproken mag worden verwacht. "Misschien verschilt de transculturele invalshoek weinig van een toegepaste sociale psychologie", relativeert Sterman. "Gedrag van mensen wordt nu eenmaal beïnvloed door hun dagelijkse leefomgeving en gewoonten. Vooral wat mensen geloven is van groot

belang, en dat geldt ook voor hulpverleners. Ik raak daar eerlijk gezegd steeds meer van onder de indruk. Zoals men er jarenlang van overtuigd was dat vroegkinderlijke ervaringen in de karaktervorming hun weerslag kunnen hebben, zo begint men nu als het ware te geloven dat erfelijkheid en biologische factoren veel invloed hebben. Welnu, zo is er ook een overtuiging die zegt dat religieuze dimensies, culturele waarden en tradities invloed hebben op psychische klachten." De Franse psychiater en etholoog Boris Cyrulnik heeft daar onderzoek naar gedaan en in een populatie een opmerkelijk verband weten aan te tonen tussen de frequentie van kraambedpsychose, ongewenste zwangerschap en maatschappelijke veranderingen. Ofschoon psychosen onmiskenbaar een biologische determinant hebben, blijkt het percentage kraambedpsychosen substantieel te dalen als een maatschappij toleranter is geworden ten aanzien van ongehuwd moederschap. En dat is een culturele factor van de eerste orde. De transculturele psychiatrie is een tamelijk veelvormige discipline. Niet alleen de sociale psychologie is daarin belangrijk, ook ontleent ze gezichtspunten aan bijvoorbeeld de psychoanalyse. "Er zijn", legt Sterman uit, "nu eenmaal overal en altijd conflicten tussen verlangen en wet. Precies daarover gaat de psychoanalyse, maar daarover gaan ook niet-westerse sprookjes zoals de verhalen van duizend-en-een nacht."

wcs

NOVEMBER/DECEMBER 1997

59

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen