VU Magazine 1998 - pagina 397

"Die inzichten ontslaan ons niet van de verplichting te streven naar een samenlevmg, waarin billijk en redelijk wordt gehandeld en gedeeld." Gelovigen zijn daar anders vaak oprecht bang voor. "Ja. En ik begrijp niet goed waarom. Kijk nou eens naar de middeleeuwse maatschappij, waarin letterlijk alles onder het beslag van de godsdienst viel. Daar werd iedereen vervolgd die buiten de groep viel. Ketters, heksen, joden, moren, ze werden gewoon uitgeroeid. De kerk bande alles uit wat zich niet conformeerde aan haar leer en haar leefregels. En dan hebben we het nog niet eens over de gruwelijkheden, uit naam van het christendom begaan tijdens de kruistochten. "Maatschappijen die hun zin en betekenis ontlenen aan een religieuze opvatting zijn niet zelden onvrij, intolerant en gewelddadig. Hetzelfde geldt uiteraard voor overleefde systemen als bijvoorbeeld het marxistisch-leninisme. Ik ben blij dat dit soort ideologieën min of meer hebben afgedaan. Ik weet wel dat mensen roepen dat er zonder godsdienst geen moraal mogelijk is en dat dan alles is geoorloofd. Maar dat is onzin. Ook zonder dat kunnen we ons toch gewoon houden aan de regel dat je een ander niet aandoet wat je zelf niet prettig vindt? Waarom zou het niet mogelijk zijn om er in ons land een fatsoenlijke samenleving op na te houden, ook al is die dan totaal ontkerstend?"

"Montaigne's afstandelijkheid en die stoïcijnse kijk op de dingen spreken mij buitengewoon aan." De moraal is een van de fenomen die tegenwoordig bij voorkeur vanuit evolutiebiologisch perspectief worden verklaard. De mens zou een altruïstische aap zijn voor wie het principe 'wie goed doet goed ontmoet' voordelig zou zijn gebleken, en daarom tijdens het evolutieproces als eigenschap geselecteerd en genetisch verankerd. Dit soort verklaringen - niet alleen die van de moraal, maar ook van bijvoorbeeld criminaliteit, sekseverschillen en seksuele geaardheid - die (denk aan de kwesties Buikhuisen en Swaabj nog maar kort geleden volstrekt taboe waren, zijn plotseling heel populair. Hoe verklaart u dati "Dat zie ik als een nieuwe poging tot mythologiseren. Als je in de jaren zestig en zeventig geestelijk iets mankeerde, was dat nooit je eigen schuld, maar die van je ouders of simpelweg van de maatschappij. Wat je was en wie je was werd niet bepaald door natuurlijke aanleg maar door de omgeving, dacht men toen. En die omgeving, de maatschappij, werd gezien als in hoge mate maakbaar. De sociaal-economische omstandigheden die de mens determineerden, konden en moesten worden gewijzigd. En zolang dat niet gebeurde was niemand verantwoordelijk voor zijn daden.

"Dat zelfde roepen ze nog steeds, al heeft er wel een radicale omslag in het denken plaatsgevonden. Als er tegenwoordig iets mis is, dan is dat genetisch bepaald. Er is een gen voor criminaliteit, een gen voor homoseksualiteit en een gen voor alcoholisme. Dat moet dan later wel weer worden ingetrokken omdat het desbetreffende gen niet zo makkelijk te vinden is. Maar we denken in ieder geval dat er voor alles een gen bestaat. "Wat we gemakshalve vergeten is dat persoonlijke kenmerken doorgaans door meerdere genen in combinatie worden veroorzaakt, en dat de vraag of een gen tot expressie komt mede door de omgeving wordt bepaald. Er vindt kortom een uiterst complexe samenwerking plaats tussen aanleg en omgeving. Maar hedendaagse wetenschappers als Richard Dawkins en bijvoorbeeld ook Frans de Waal met zijn apen, weten dat op een ongelooflijke manier te reduceren tot de simpel ogende stelling dat alles biologisch gefundeerd is en dat de mens zich aan geen andere boodschap heeft te houden dan die welke in zijn genen ligt opgeslagen. De rest doet er niet toe. "We zien dus dat de pendule in twintig a dertig jaar tijd is doorgeslagen naar het andere uiterste. Het lijkt wel een soort astrologie. Stond ons lot vroeger nog in de sterren geschreven, volgens de jongste theorieën is het verankerd in de genen. Kennelijk is de gedachte dat ons leven volledig gedetermineerd is, en ergens - hetzij in ons lichaam, hetzij daarbuiten - van het begin tot het einde is vastgelegd, buitengewoon aantrekkelijk. Maar ondanks de schijn van wetenschappelijkheid blijft het natuurlijk een mythe. Nature en nurture zijn op een dusdanig onontwarbare wijze met elkaar verbonden, dat je de vraag welk van de twee doorslaggevend is maar beter met kunt stellen." Dat u op grond van uw eigen moraal maatschappelijk actief bent, met name in de Partij van de Arbeid, is dus niet erfelijk bepaald' "Dat zit niet in mijn genen, nee. Ik houd mijzelf voor dat dat een keuze is die ikzelf heb gemaakt." Fotografie: Lenny Oosterwijk.

wcs

NOVEMBER/DECEMBER 1998

21

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen