Peter Bak__Historische Reeks Deel 14 - pagina 214

‘de verwonderde blik van de antropoloog’

Dit veranderde eind jaren zeventig, begin jaren tachtig toen Amerikaanse en West-Europese bedrijven werden overvleugeld door Japanse concerns, vooral wat de productie van auto’s en micro-elektronica betrof. Queesten naar ‘de onbekende dimensie’ van Nippons indus­ triële mirakel eindigden doorgaans in onbestemde verhalen over de enorme betrokkenheid en toewijding van Japanse fabrieksarbeiders. Ze werkten langer, harder en gemotiveerder – waarom eigenlijk? De geijkte organisatiekunde, die sterk doelrationeel en functionalistisch van aard was, gericht op efficiëntie en effectiviteit, kwam er niet goed uit. Het Japanse succes moest iets hebben te maken met de vigerende cultuur, met zingeving en de daardoor bepaalde werkattitude: ‘zachte’ waarden die buiten het bestek van de bestaande formalistische verklaringsmodellen vielen. Waar positivisme doodliep leek een cultureel-antropologische benadering uitkomst te kunnen bieden.4 In hun artikel ‘De verwonderde blik van de antropoloog’, dat in 1985 werd herdrukt in een bundel over organisatieverandering in de rijksdienst, namen Tennekes en Voigt afstand van het te pas en te onpas gebruikte containerbegrip ‘corporate identity’. Hierin was amper plaats voor het complex van relaties tussen individuen en groepen dat achter de – ogenschijnlijk – rationele organisatiemachinerie verborgen ging, met eigen belangen, werkelijkheidspercepties, loyaliteiten en emoties. Organisaties waren als het ware vreemde stammen onder welke de antropoloog zich mengde ten einde gewoontes en gebaren, gebruiken en geboden te achterhalen en te duiden. Een organisatie, aldus Tennekes en Voigt, was behalve een arrangement voor doelgericht samenwerken ook de drager van een boodschap. ‘De formele blauwdruk van een organisatie,’ formuleerde Tennekes het in Organisatiecultuur dat in 1995 verscheen, ‘is een symbolische expressie van ons geloof in de utopie van een door mensen gecreëerde goede orde.’ De werkelijkheid was, zoals zo vaak, weerbarstiger. Bedrijfscultuur was evenmin maakbaar – sterker nog: vaak kregen geïmplementeerde sociale veranderingen een andere richting dan wat op grond van organisatorische regels mocht worden verwacht. Bedrijfscultuur was een ingewikkeld, situationeel en soms zelf paradoxaal proces waarin de verwonderde blik van de antropoloog, met een getraind oog voor irrationaliteit en zin‑ en betekenisgeving, tot nieuwe inzichten kon leiden.5 Tot deze conclusie kwam ook Tennekes’ collega Allard Willemier Westra, voor wie een artikel in de Herald Tribune, handelend over an-

213

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen