In de scbool der wijsbegeerte.

V.

Niet ver van het koninkrijk Gods.

Wanneer wij !h, ier enkele wijsgeeren en wijsgeerige beginselen in , het gezichtsveld nemen, is dit volstrekt niet met de bedoeling, een soort geschiedkundig borduurwerk Van 'de moderne wijsbegeerte ojp te zetten, maar alleen een 'kij'k te geven op het wijsgeerig karakter van, onzen tijd, en aldus de belangstelling voor de wijsbeigeerte zelf als bouwen strijdmateriaal warmler te knaken.

Van de moderne wijsbegeerte in het algemeen kan men zeggen, dat zij niet verre is van het koninkrijk Gods.

Neem, Rudolf 'Êü'ok'eTi-(gest. 1920), een van haar allersympafhiekste vertegenwoordigers, een Van de waardigste en vaardigste 'kampioenen tegen het materialisme. Zijn geschriften (b'.v. „Het waarheidsgehalte der religie", „De eenheid van het geestesleven", „De strijd om een geestelijken levensinhoud") inkijkend, is het of ge uit het venster staart op een bloeiend landschap', omlijst door het eindelooze diepe blauw van een zomerh'emiel.

Deze moderne (Plato (gelijk Hofer hem' noemt) schouwt het natuurkiindig miechaniek van de zichtbare dingen in afhankelijkheid van een zelfstandige geesteswereld, die op den mensdr inwerkt en hem bekwaamt om! de grens Van het bloot natuurlijk bestaan, in zeker opzicht te overschrijden, zoodat hij zich verheft tot het boven-persoonlijk'e (ühersubjectiv).

Op deze wijze wordt de natuur omgevormd tot cultuur, niet in den gewonen vlakken zin van „beschaving", maar in de beteekenis van h'et hoogere geestesleven, waartoe vóór' alle dingen de religie behoort.

Het heilig igeheim van deze religie is de m'ystieke gemeenschap miet 'God, „de albeh'eerschende P'ersoonlij'lcheid".

In deze gemeenschap' wordt de miensch • gelouterd tot (een leven van bóvenzinlij'ke vrijheid, en ontvangt hij de zedelijke kracht tot zelfverloochenende liefde.

Het overgaan in deze sereene geesteswereld beschouwt Eucken lals ©en ingaan in „het rij!k: Gods", en deze opvaart is niet het deel van de stoere werken of geniale vinders, maar van hen, die de, aan. God verwante, z e d e 1 ij k e hoedanigheid bezitten, — die niet naar het vleesch' wandelen, miaar naar den geest.

Eucfcen's wijsbegeerte is op dit punt - zóóver van de gewone modern-wetenschappelijke wereldb'aschouwing, die lalleen het deel van de intellectueelen is, verwijderd, dat bien geneigd zou zijn ze onder te hrengen in den christelijken tempel, op welks poort (geschreven staat: „Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien".

Wij weten, dat EiucJöen, in den sch'riftuurlijken zin des woords, géén christen is. Wél erkent hij Christus jals God-mensch en prijst He'm' als voorbeeld (Urbild) van al, het waarachtig geestesleven, maar (Christus is voor h'em' niet „de weg, de vinaarheid, jhet leven". In het Godsrijk' van Euck'en komt de dor-duistere mtenschziel niet door wedergeboorte, maar (langs de op'gaande banen van historische ontwikkeling.

Tóch is deze denker, die zóó dicht het groote, christelijke levensdoel nadert en zóó enthousiast pleit voor de, door de „wetenschap" geschonden, rechten van het mysterieuse geestesleven, ons een „teeken des tijds", en rekenen wij hem' bij die zeldzaam verlichten iVan wie wij (evenals de kerkvaders het. Van Plato deden) kunnen zeggen: ' Zij zijn niet ver van het koninkrijk Gods.

Dit geldt trouwens van de h'eele nieuw-romantische school, die in de hedendaagsche wijsbegeerte den toon aangeeft.

Men noemt (haar, in tegenstelling mbt de puur natuur-wetenschaplpelij'ke richting, r o m' a n t i s c h, omdat ze vóórliefde toont voor het bóven-zinlijke', en het wezen der wijsheid niet zoökt in het logisch! bevattelijke en begrensbaar wetmatige, mjaar in hetgeen de diepere 'gemoedsbehoeften bevredigt en

tegelijk reinigt, ooït al weet htet naakte verstand er geen weg mee.

Nieuw-roroiantisch beet deze school, omdat ze den sotiijn beeft vian te zijn een moderne hervorming vian de oude, vooral in de miajgischie (verbbrgeriheid-beoefenende) middeleeuwen bloeiende ro'mantiek.

Dezie nieuwe romlantiek, die tot de verstandsstelsels staat, lals een levend-mysterieuse boom' tot een symmietriscih-zuivere MolkKendoos, of als een' spartelende zuigeüng tot een mooie wassenpop in de uitstalkast van Hirsch, teeft hare apostelen in altijd weer iverrassende verscheidenheid.

Vooral d© Imystieke Duitsche Volk'sziel heeft zich, in het echeppen van moderne romantici, onvermoeid vruchtbaar getoond.

Wij noemien Arthur Drews, Heinrich Lhotzky, "Walter Iveihmann (de schrijver van „Deutsche Frommigkeit, 'Stimimfen deutsdh'er Gottesfreunde" •= Duitsche vroomhieid, Stemm'en van Duitsclhe vrienden-Gods"), Johannes Muller (vooraJ bekend door zijn: i, Die Bergpredigt verdeutsclht und Yergegenwartigt" = „De bergrede in het Duitscih vertaald en op onzen tijd toegepast"), die een fering gevormd jh'eeft, waarin Mj figureert als een (priestelijk opperhoofd, en, laatst niet 'het minst, H. iS t. Chamberlain, die een wereldnaam kreeg door 'zijn geweldig boek': „Die Grundlagen des 19. IJahrhunderts" („De grond-stroo'mingen der 19de eeuw").

Al deze religieuse wijsgeeren of wijsgeerige religieusen, ieder Ihebbend zijn eigen kleur en stem, komen in de grondtrekken zóó sprekend overeen, dat men ize tot een gemeenschjappielij'k type 'kian ran'gschildken. Bijvoorbeeld.

De 'hoop', In den weg van streng wetensdhappelijke diep'-Torsching dichter bij de waiarheid, : bij het z.g. ding-op-zichzelf, te Jcomen, geven de romantici volstrekt prijs.

Het verstand [kan aardige wetjes ontdekken omtrent het uitwendig beloop V; an de „wereldmiadhine", maar tot Ihet wéghanen naar (het geheimi'e hart van de wereld is het totaal onnut.

Het „leven" is geen som, , die m'en oplossen kan, maar een irrationeel oerfe'nom'een (onbegrijpelijk oerverschijnsel), dat men door hiet leven zelf, . bijzondcrlijk door gevoel, intuïtie (onmiddellijk' vatten) en wil, toenaderen moet.

In één woord: het wereldgeheim wil niet verklaard (erkïart), jmiaar verheerlijk (verklart) worden. Merkwaardig (en 'natuurlijk) is h'et feit, dat deze „romantische" levensbeschouwing in Duitschland ©en zeer sterk uitgedruk't volksmatig (nationalistisch) karakter ivertoont. In iedere volksziel tocJh •zoeken de romjantiei ©en afzonderlijk'geheim'wezen, de verwerkelijking Taji een goddelijke gedacihte. Bij Chamberlain, in 'zijn genoemd boek, Voert 'deze opvatting tot leen trotsche verh'effing van eigen ras en eigen volk.

Consequentie van 'dit beginsel leidt ook to> t antisemitismie (uitbjanning van het Joodsdhe ras) en vei'heerlij'king (althans rechtraardigprijzing) van den oorlog, als zijnde d© gesc^hikte gelegenheid voor het beste ©n sterkste ras om, tot heil van de micnscMieid, de wereldkroon te veroveren. Uit deze gedachtensfeer ontsprong de spreuk: „Am deutschen Wesen soil die iWelt geneson" (De Duitsche •ziel moet de wereld gezondmiaken).

Voor ons doel is fïet voornaamste niet deze nationalistische ontaarding' van het edel, geestelijk, beginsel, maar de sdh'oon© pogingf om] de religie t© 'stellen in het middelpunt der cultuur. Van L'ehtaiann is het gezegde: „De ziel van een volk is zijn vroomheid". En dezelfde m|an heeft de menschenziel i„de poort naar d© Godheid" genoemd, niet in de nevelachtige onbestemidheid van de pantheïstischi© religieusen, die het geheimzinnig afhankelij'khieidsgievoel tegenoiver 'n opperste 'Wereldkracht tot war© vroomheid ridderen, tmiaar in den zin van het ootmoedig naderen van d© aardsche ziel tot leen bovenwereldlijk God.

Er is [hier duidelijke verwantschap met het christendom, alhtans 'een willen grijpen en verwerken ^^an het waarheidsmateriaal van het christendom' tot een wijsgeerige wereldbeschbuwing'.

De romantici achten hun religie s o o r t e 1 ij k een religie des gemoeds, ipilaar gelijk d© ziel niet lean ademen ©n jarbeiden zonder lidh^am', zoo heeft deze gevoelsstemming een systeem-lichaam noodig oim te komen tot de bewuste daad.

Dit systeem der vroom'heid is voor deze wijsgeeren.... he t christendom.

Het is hier ffians niet de gelegenheid kritiek' te laten Igaan over het zuiverheidsgehalte van dit „instrumentale" christendom', dat feitelijk vernederd wordt tot hulpdienst aan d© wijsbegeerte, — •wij hebben Uians ge©n ander doel dan rnet het voorbeeld illustreeren, dat de geestesgesteldheid van de moderne 'denkers een lander type vertoont dan in de ©euw vian Haecikel, en dat de „peinzensmoede" zielen van de „wereldwijzen" zich weer uitstrekken naar het „onwetenschappelijke" christendom.

Het aantal voorbeelden zou gemakkelijk te vermenigvuldigen zijn.

Gustav Pfan'müUer heeft het prachtige werk gepresteerd van een oord©©lk'undige citatenverzameling op dit gebied, uitg^egeven onder den titel: „Jesus im| ürteil der Jahrhunderte"

(Jezus in het oordeel der eeuwen), waarin men de geest©sfc©ntering, die wij optaerken, duidelijk weerspiegeld vindt.

Pfanmüller geeft in dit boek niét alleen het woord aan de 'filosofen (in den engeren zin) als Eduard von Hartma, nn, Wilhelm Wundt, Friedrich' Paulsen, Hermlann i]l, otze, Theodor Fechner; miaar oofc (en dit jn'aakt zijn werk tot ©en studi©scihat) aan de letterltundigen en de algemeen© cultuurschrijvers: Ibis©n, 'Björnsen, [Sndermann, Hauptmann , Ros-©g|g©r, ' Frenssen, Oscar Wilde, Ellen Key, Selma Llajgerlöf.

Ook de socialisten mank'eeren niet.

Men zou (bij h|et doorzien van deze merkwaar-• digste bloemiezinjg Van onzen tijd 'haast zeg'gen, dat Jezus staat in het middelpunt van de moderne wereldliteratuur.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen