Revue 2000 - pagina 25

Kanker en instabiliteit

genetische extra mutatie kan dan later tot functionele stoornis en tot celwoekering leiden."

Enige tijd geleden is dr. Jan Lankelma benoemd tot bijzonder hoogleraar Tumorcel Biologie aan de faculteit Biologie van de VU. Zijn oratie is aanleiding tot enkele vragen aan de nieuwe hoogleraar. Aan het begin van je oratie sta je uitgebreid stil bij de externe factoren die kanker kunnen veroorzaken. Een pagina verder staat echter dat kanker een genetische ziekte is. "Ik bedoel dat kanker meestal wordt veroorzaakt door een verandering in het DNA. Dat is in veel gevallen niet het gevolg van overerving, maar ontstaat tijdens de 'micro-evolutie' binnen het tijdsbestek van een mensenleven. Er ontstaat dan een selectie-voordeel voor cellen met hoge genetische instabiliteit." Je zegt ook dat het aantal mutaties stijgt met de leeftijd, maar genetische instabiliteit is ook belangrijk. Hoe zit dat? "Je kunt genetische instabiliteit zien als een zichzelf versterkend proces, een soort sneeuwbaleffect. De kans dat een mutatie optreedt in een sleutelgen, wordt hoger bij het stijgen der jaren. Als bijvoorbeeld een transcriptiegen defect raakt, kan de reparatie van DNA gevaar lopen. Dit leidt in veel gevallen tot de dood van een cel, wat niet erg is, want zieke cellen zijn we liever kwijt dan rijk. Een

Bij het al dan niet ontstaan van kanker, speelt het celcyclus-arrest een grote rol. Wat is dat? "Een cel loopt vaak een kleine schade op van zijn DNA. Het is van groot belang om deze te repareren. Hier zijn ingenieuze reparatie-eiwitten voor, maar deze moeten wel de tijd krijgen. De celdelingscyclus kan worden opgehouden op bepaalde punten. Dat noemen we een arrest. Het was lange tijd een raadsel waarom anti-kankermiddelen, die extra schade veroorzaken, soms kanker kunnen genezen. Een aantrekkelijke hypothese is nu dat cellen met defecten in het celcyclusarrest maar doordenderen waardoor steeds meer schade ontstaat, leidend tot celdood. In gezonde cellen wordt deze schade wel netjes gerepareerd." De interactie tussen cellen is van invloed op het al dan niet ontstaan van kanker. Domineren die interacties de processen op cel niveau? "De interacties vinden plaats op verschillende niveaus. Signalen kunnen niet goed worden opgevangen of niet goed worden verwerkt. Bij borstkanker is bijvoorbeeld een receptor gevonden dat geen groeifactoreiwit nodig heeft om geactiveerd te worden. Deze activatie kan dan een autonome celdelingsstimulus betekenen.

vrije Universiteit

amsterdam

Een tumor kan ontstaan door intracellulaire factoren, maar als een tumor groter wordt, kunnen weer andere factoren domineren, bijvoorbeeld een beperkte aanwezigheid van capillaire bloedvaatjes." De interactie tussen cellen vergelijk je met weer- en economische systemen. Gaat dat niet erg ver? "Het bekende verhaal van de vlinder die opfladdert in Japan en die bij ons een orkaan veroorzaakt, duidt op een complex systeem dat extreem gevoelig kan zijn voor begincondities. Cellen nemen beslissingen over rust/delen en dood/leven. Ik heb opnamen gezien van delende cellen, die van tevoren opzettelijk schade hadden opgelopen. Een moedercel splitste zich in twee dochtercellen, die zich opvallend verschillend gedroegen. Eén cel ging vrij snel dood, terwijl de andere pas na tien uur desintegreerde. Een mogelijke verklaring is dat slechts enkele moleculen op 'sleutelposities' functioneren en dat het een kwestie is van statistiek, wat er gebeurt. Een andere mogelijkheid is dat er wel veel moleculen betrokken zijn bij de beslissing, maar dat er een extreem steil verband bestaat tussen de concentratie en het effect. In eicellen van Xenopus laevis is zo'n steil verband aangetoond in een signaalroute. In het kritische omslagpunt kan een minieme verandering van de concentratie leiden tot een alles-of-niets effect. Dan kan een zeer klein effect ook

De faculteiten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen