VU Magazine 1975 - pagina 414

nl magazine 16

Dr. Roelf Haan:

Waarheid en midden Wanneer ik mijn verplichting aan het V Umagazine herinner, is het drie dagen na aankomst in Buenos Aires en één dag voor de bijeenkomst van de partijraad der anti-revolutionaire partij te Rotterdam — op het moment dat u dit leest uiteraard al weer enige weken achter de rug. Met opzet kies ik deze wat merkwaardige dagtekening. De talloze complicaties van het naakte bestaan in een vreemd land, nemen je uiteraard volkomen in beslag. En die anti-revolutionaire partijraad herinner je je als een van de meest interessante zaken die in Nederland aan de orde waren toen je daar je koffers pakte: — maar afwachten of de buitenlandeditie van de NRC straks een adequate berichtgeving verzorgt. Wat commentatoren van links en van rechts en van binnen en buiten het CDA zagen als overbodige drukte over een achterhaalde probleemstelling (men zou er in Zuid-Amerika jaloers op zijn), komt mij voor een beslissend probleem te zijn voor de georganiseerde christelijke politiek in Nederland. De „grondslag"-k^Q%ï\s. is daarom zo belangwekkend omdat een overeenkomstige problematiek ligt bij de christelijke organisatie van onderwijs, communicatiemedia, vakbeweging en ondernemersverbanden. Vaak gaat het om ergerlijke pretenties, soms om inspirerende bewegingen waarvan een duidelijke werfkracht uitgaat. Nu wil ik op dat laatste, bij voorbeeld op het feit dat de minister-president in zijn Volkskrant-interview van 20 september driemaal met instemming Aantjes citeert juist over diens grondhouding in de politiek, niet hier de nadruk leggen. Wat in het geding was, is vooral het christelijk waarheidsbegrip, de erkenning van een werkzame maatstaf voor kennen en handelen. Uiteraard is de maatschappelijkorganisatorische problematiek zoals die in Nederland in dit opzicht historisch vorm heeft gekregen betrekkelijk uniek en maakt zij elders in de wereld een nogal utopische indruk. Met het waarheidsprobleem zelf heeft men echter overal te maken. Drie visies over wat waarheid is in een democratie, komt men nog al eens tegen. De eerste is: de waarheid ligt in het midden. Daarmee bepalen dus eigenlijk zij die,,links" en „rechts" van mij staan mijn standpunt, ja zelfs mijn probleemstellingen. Dit klinkt be-

zonnen en ,,poMtiek verstandig"; het is een veilige positiekeuze (laat de extremen maar het vechtwerk doen), maar het is een bij uitstek a-principiële opstelling. Zij wordt al gauw puur opportunistisch. Zo erkende bij voorbeeld de brief die de Amrobank eerder dit jaar schreef aan de Wereldraad van Kerken, welke handelde over het al of niet bestaan van medeplichtigheid van de bank aan de apartheid als politiek, geen andere maatstafvoor het inzicht in deze zaak, dan de mate waarin de publieke opinie, de „deskundigen", of de kerkleden het ergens over eens zijn. Op de waarheid kan men dus een stem uitbrengen; iedere partij op deze markt van meningen heeft een stem, die door geen andere autoriteit is gedekt dan zijn hoogst persoonlijke subjectiviteit. Het „vrije spel der marktkrachten" dicteert dan de einduitkomst. Over msLTktbeïnvloeding wordt gemakshalve niet gesproken. De tweede visie is: de waarheid moet door ons,, waargemaakt" worden. Zij hangt dus in de praktijk van menselijke organisatie af. Dan staan of vallen we met onze doelstellingen, met onze programma's waarover „zakelijke" overeenstemming boven al gaat. Men mag spreken over een „grondslag"— een waarheid gelegen buiten onze doelstellingen — maar het programma en de efficiency waarmee het moet worden uitgevoerd moeten de wereld leefbaar maken. Het gaat om rationeel, doelmatig, modern, progressief handelen, als het ware zichzelf bewijzen. Ten derde is er wat in de christelijke zin de radicale opstelling genoemd kan worden.,,Radicaal" niet in de zin van „extreem" (wat extreem is wordt bepaald door het midden en het tegenovergestelde extreem), maar in die zin dat ik mij bewust ben van een waarheid, niet die ik moet maken, maar die ik moet zoeken; een toetssteen buiten mij zelf èn mijn buurman met zijn (wellicht evenzeer) toevallige standpunt. Volgens deze visie is het dat men, om met Aantjes te spreken, niet bij meerderheid (door zijn stemgedrag) zijn gelijk kan bewijzen. De waarheid is geen marktuitkomst; integendeel: de markt zelf dient getoetst aan de waarheid. Deze zienswijze verwerpt iedere scheiding van persoonlijk beginsel en politiek program; de herkenbaarheid van het laatste, welk „duidelijk gezicht" het ook mag hebben, is

een te oppervlakkig criterium. J uist immers dat program is principieel voorlopig, principieel feilbaar, dus van vandaag op morgen veranderbaar, al naar het inzicht groeit. Essentieel is daarom wel degelijk de basis waarop zich zulke veranderingen moeten kunnen voltrekken. Er is een permanente kritiek ingebouwd. De poÜticus die zich uitsluitend wil vastleggen op het programma, staat buiten het spanningsveld waaraan een dergelijke partij juist zi}n politieke kracht kan ontlenen. Christelijke politiek is veel te riskant om het programma van dat predicaat te voorzien; die pretentie ware te hoog. Radicale politiek wordt gemaakt j uist door dat programma te relativeren aan, te betrekken op een daarbuiten (persoonlijk) erkende „radix" (wortel), of, om in bijbelse termen te spreken, een als waar erkende ,,wijnstok". Of deze opstelling in de praktijk extreem zal heten hangt af van de ernst waarmee zij programmatisch vertaald wordt én uiteraard van de ligging van het midden of de massa. Des te groter de vertrossing, des te extremer de houding van een serieuze christelijke politieke partij (of universiteit) zal zijn. Met de term „extremisme" staat trouwens ook iedere dictator klaar die tegenstand ontmoet. Zijn taalgebruik moet consequent zijn en hij zal zijn dictatuur aan de volksmassa voorstellen als het hoog houden van de eeuwige vlam der vrijheid, zoals generaal Pinochet in Chili uitriep op de tweede verjaardag van de val van Allende. M aar zonder de stem van het midden zal het het op den duur niet kunnen stellen. Het .4/gentinisches Tageblatt van gisteren schrijft dat, hoe grotesk het de waarnemer van buiten af ook mag schijnen, de volksmassa die voor Pinochet te hoop was gelopen luid de leuze aanhief: Chili is en blijft een land van vrijheid! Wat in Chili en de andere Zuidamerikaanse dictaturen gebeurt vergelijkt het blad met wat zich in 1932 in Duitsland voltrok: een groot deel van de politiek ongeschoolde massa, samen met overlopers van links, identificeert zich met het regime, juist zoals de toplaag en de middenklasse. In samenlevingen zoals nazi-Duitsland en de dictaturen van nu, moet iedere oppositie wel extremisme heten. Men wordt zelfs in de hoek gedrongen waar het enige uitdrukkingsmiddel nog (tegen) geweld schijnt te kunnen zij n. Maar zoals de vrouw van de Amerikaanse predikant die wij hier ontmoetten het uitdrukte: het geweld van de politieman en dat van de extremist verschilt hierin dat achter het laatste een ideaal schuilgaat — een idee omtrent een waarheid waaraan hij zich wil wijden met voorbijgaan aan eigen belang.

• Zie voor een persoonlijke reactie van ds. K. M. R. van der Beek (lid van de commissie van redactie) pagina 39.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen