VU Magazine 1981 - pagina 150

De grondwetswijziging van 1922 was — strikt genomen — naar de oorspronkelijke a.r.-leer een „revolutionaire" daad.

Gezagshandhaving j ï Maar Coiijn dacht er heel anders over en dat kan mede een oorzaak zijn geweest van de zeer grote a.r.aanhang van de Rijkseenheidbeweging in de jaren '45-'49. Niettemin bleef de a.r.-top altijd wat kopschuw en wellicht ook omdat het Comité Handhaving Rijkseenheid soms speelde met de gedachte aan een eigen partij (in 1948 is dat serieus overwogen met Gerbrandy als lijsttrekker). Dat zou een doorbraak (nu naar rechts op een vage nationalistische noemer) geweest kunnen zijn en daarvoor was de a.r.-top in die dagen minstens zo beducht als voor de door de PvdA gepropageerde „doorbraak" naar links. Centraal in de a.r.-politiek met betrekking tot Indië stond in die dagen dan ook niet het begrip ,,rijkseenlieid" maar het leerstuk van de handhaving van het overheidsgezag (Romeinen 13). Veranderingen waren mogelijk, mits langs ordelijke weg, niet door revolutie. Maar hoevelen is dit verschil opgevallen! In de praktijk ervoer het publiek het als dezelfde politiek, een indruk die mede werd versterkt doordat tal van prominente anti-revolutionairen aanvankelijk hun naam aan de rijkseenheidbeweging gaven, soms zelfs ervoor optraden. Nooit distancieerde de arp zich publiekelijk van de actie-groep. De,,achterban" zou dit waarschijnlijk begrepen noch genomen hebben. Wat men nastreefde kwam toch praktisch op hetzelfde neer? En dat was ook zo. Werd de Rijkseenheidsstroming aanvankelijk gevormd door actiegroepjes van veelal bejaarde prominenten, die rechtstreeks invloed probeerden uit te oefenen op het politieke machtscentrum in Den Haag, na,,Linggadjati" probeerde men (niet zonder succes) het grote publiek te mobiliseren tegen de regeringspolitiek. Daarbij werden alle methoden en technieken gehanteerd die heden ten dage nog in gebruik zijn bij buitenparlementaire actiegroepen: affiches, oranje-groene speldjes, 'n handtekeningenactie, protestvergaderingen en dergelijke.

„Linggadjati" In november '46 drong het tot een breed publiek in Nederland door dat in het Indonesische bergdorpje ,,Linggadjati" een vergaande overeenkomst was bereikt tussen Nederlandse onderhandelaars (Van Mook en de Commissie-generaal o.l.v. Schermerhorn) en de Republiek van Soekarno en Hatta (in de ogen van veel Nederlanders collaborateurs omdat zij hadden samengewerkt met de Japanse bezetters). De reacties in Nederland waren heftig. De bevelhebbers van leger en vloot, generaal Kruis en admiraal Helfrich vroegen — door bemiddeling van Prins Bernhard meteen een audiëntie aan bij Koningin Wilhelmina. Vooral Helfrich maakte duidelijk het volstrekt oneens te zijn met de regeringspolitiek. Hij dreigde zelfs met aftreden. Koningin Wilhelmina, reageerde zeer gereserveerd. Ze ontving op 20 nov. '46 in bontjas de beide politiserende krijgslieden in een onverwarmd vertrek. Generaal Kruis schreef in z'n Memoires dat de sieer „ijzig koud en gereserveerd" was.,, Wij vertrokken met het gevoel dat óf onze boodschap niet v\/as overgekomen óf dat wij een afstraffing hadden gekregen. '

136

Kruis werd de volgende dag voor een tweede gesprek uitgenodigd, nu in comfortabeler omgeving. De Koningin vroeg hem: „ Was u het gisteren helemaal met de admiraal eens? U bent toch moderner in uw opvattingen?" Kruis zwakte het betoog van Helfrich ietwat af. Het werd hem duidelijk dat militaire oppositie tegen de Regering niet op steun van de Koningin kon rekenen. De beide militairen hadden ondertussen in de pers al hun dreiging met aftreden bekend gemaakt. Ook zetten zij het kabinet onder druk met een gezamenlijke brief aan Beel op 19 nov. '46 over „de dreigende verminking van ons Koninkrijk" mede namens „zeer vele officieren en ander personeel van Zee- en Landmacht". Dreigend klonk het daarin: „dat, hoezeer Zee- en Landmacht zich bewust zijn de Regering onvoorwaardelijk te moeten dienen, hetgeen thans in Indië gebeurt, het gevaar niet denkbeeldig maakt, dat zij uit de hand zullen lopen''. Dachten ze aan een staatsgreep? Helfrich in ieder geval al wel. Elf dagen eerder zond hij aan commandant zeemacht Pinke in Indonesië een brief, waarin hij meende dat de ontwikkelingen in Indië veel begonnen te lijken op een ,,vreedzame staatsgreep". „Nu is het maar de vraag of men niet gerechtigd zou zijn om een dergelijke staatsgreep met een andere staatsgreep te beantwoorden". En de rechtse vlootvoogd geeft alvast Pinke in overweging ,,een ernstig militair incident" uit te lokken waaruit zou moeten blijken dat ,,men" (de Republiek) zich niet hield aan de wapensiüstandsovereenkomst.

Protesten Dat er in die dagen niet ogenblikkelijk een aantal topofficieren is ontslagen (Helfrich en Kruis worden slechts door de regering berispt omdat ze een ANPberichtje hebben afgegeven over hun bezoek aan de Koningin), zal moeten worden verklaard uit vrees bij de regering voor mogelijke politieke gevolgen. Er klinken in het land inderdaad heel wat protestgeluiden op tegen ,,Linggadjati" en van niet de eerste de besten. Zo een brief van Welter aan Beel dat dit niet kan volgens de Grondwet (mede ondertekend door J. B. Kan, J. Donner, L. N. Deckers, J. R. M. van Angevu-Magazine 10 (1981) 4 (april)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen