VU Magazine 1983 - pagina 50

tuur. Psychologen meten de intelligentie van kinderen in Afrikaanse landen met behulp van tests die ontworpen zijn in het westen, en waarin als maatstaven worden gehanteerd vaardigheden die in de westerse samenleving hoog worden aangeslagen. De organisatoren vroegen zich af of het eurocentrisme daartoe beperkt blijft en ook niet aanwijsbaar is op meer fundamentele niveaus in de wetenschapsbeoefening. Eurocentrisme kan ook een etiket worden dat al te gemakkelijk ergens opgeplakt wordt om een bepaalde vorm van afkeuring uit te drukken. Het is zaak om precies te analyseren wat het begrip inhoudt, naar wat voor verschijnselen het verwijst, en vervolgens de vraag te stellen of die verschijnselen onvermijdelijk zijn en hoe ze gewaardeerd moeten worden. In een ,,paper" dat door mij ter verkenning van het probleemveld werd geschreven, worden drie vormen van eurocentrisme onderscheiden: 1. Waarnemen, denken en handelen worden altijd door iemands levensvorm (z'n kulturele achtergronden) bepaald. De levensvorm bepaalt de begripsvorming in de wetenschap en beïnvloedt het denken, waarnemen en handelen van de wetenschappers. Eurocentrisme is dan: (onbewust) de wetenschap zoals in westerse samenlevingen wordt beoefend, als norm en uitgangspunt beschouwen. De voorbeelden die ik boven gaf, vormen daarvan een illustratie. 2. De moderne (natuur) wetenschap, gebaseerd op een (Europees-)westerse conceptie van rationaliteit is van westerse herkomst. Eurocentristisch is men dan wanneer men ervan uitgaat dat er maar één wetenschappelijke methode bestaat, en wanneer men die, met het rationaiiteitsbegrip waarop die is gebaseerd, als norm stelt. 3. De ontwikkeling en het sukses van de moderne natuurwetenschap en technologie hebben hun stempel gedrukt op de westerse kuituur. De opvatting doet opgeld dat men alleen via wetenschappelijke methoden nog ware kennis kan vergaren. Andere kenvormen als religie en kunst worden als minder-waardig beschouwd. Ook het uitgaan van de vanzelfsprekende superioriteit van het (westerse) wetenschappelijke kennen kan een vorm van eurocentrisme genoemd worden. Aan de deelnemers aan het symposium (theologen, psychologen, literatuurwetenschappers, juristen, economen, medici en deskundigen op het gebied van de universitaire ontwikkelingssamenwerking) werd de vraag voorgelegd of ze die vormen van eurocentrisme in hun eigen (vak)gebied herkennen, of ze onvermijdelijk zijn en 44

Dr. C. A. van Peursen: „Rationaliteit Itent verschillende lagen".(foio AVC-VU-Steve de Reus)

hoe ze gewaardeerd moeten worden. Voor de organisatoren van het symposium was het zeer leerzaam om de kritiek van met name de sprekers uit de Derde Wereld op de probleemstelling te horen. Die kritiek kwam ongeveer hierop neer. Het probleem van eurocentrisme in wetenschap en wetenschapsbeoefening bestaat wel, maar is niet zo belangrijk, zeker als je het bekijkt in het licht van de grote problemen waarmee de wereld nu gekonfronteerd wordt, en aan de oplossing waarvan de wetenschap overal ter wereld een bijdrage zal moeten leveren. Eurocentrisme is eigenlijk niet veel meer dan een vorm van kulturele geborneerdheid: de westerse weienschappers moeten hun blikveld verruimen en meer kennis nemen van andere kuituren en zo betere wetenschappers worden.

Dr. Isidore OIcpewho: „Wetenschap onvermijdelijk bepaald door eigen kontekst" (foto AVC-VU-Steve de Reus)

Eurocentrisme is niet zozeer een kennistheoretisch als wel een politiek probleem: de westerse wetenschap is vooral een machts- en beheersingsinstrument geworden, en wordt als zodanig nog steeds gebruikt in de neokoloniale overheersing van ontwikkelingslanden door ontwikkelde landen. Momenteel proberen elites in ontwikkelingslanden met behulp van westerse wetenschap en technologie hun machtspositie te handhaven en te versterken. Het is zeker belangrijk dat westerse wetenschappers zich van eurocentrisme bevrijden, maar van groter belang is het dat wetenschappers in de Derde Wereld vanuit hun eigen kulturele kontekst wetenschap gaan bedrijven en zich losmaken van het idee dat alleen wetenschap zoals die in het Westen bedreven wordt, ware wetenschap is. Ter illustratie van de kritiek zal ik enkele uitspraken aanhalen die vooral de sprekers van de eerste dag in hun lezingen en in de diskussie hebben gedaan. Dr. I. Okpewho (universiteit van Ibadan, Nigerië) merkte op dat eurocentrisme als vooroordeel jegens niet westerse kuituren fout is, maar het is onvermijdelijk dat wetenschap bepaald wordt door de kontekst waarbinnen de wetenschapper werkt. Een Afrikaanse literatuurwetenschapper zal zich allereerst richten op de literatuur van z'n eigen land en kuituur. De theorieën die hij formuleert zijn misschien eenzijdig en beperkt, maar dat geldt ook voor de Europese literatuurwetenschapper. Die beperkingen kunnen gekorrigeerd worden wanneer ze kennis nemen van eikaars werk. Een van de meest kwalijke gevolgen

vu-Magazine 12 (1983) 2 februari 1983

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen