VU Magazine 1983 - pagina 506

zette Leopold in zijn openingstoespraak op 12 september 1876 zijn plan uiteen. Daarin pleitte hij voor internationale samenwerking bij de nobele taak die hen te doen stond, namelijk het exploreren van dit nog onbekende en mysterieuze gebied en het brengen van beschaving aan de inheemse bevolking (,,doorde duisternis lieendringen die de volken daar geheel omgeeft"). Besloten werd tot de oprichting van de Internationale Afrika Associatie (lAA) onder voorzitterschap van Leopold zelf. Doel was om tussen de oost- en de westkust een keten van posten te stichten ten behoeve van de wetenschap, toekomstige expedities en het civilisatiewerk. Van dit wetenschappelijke en humanitaire imago van de lAA zou Leopold in de jaren Leopold II, koning der Belgen, verantwoordelijk daarna nog handig gebruik maken. voor wreedheden, begaan tegen de inheemse Van dit plan kwam niet veel terecht. De bevolking van Congo belangrijkste oorzaak daarvan was de terugkeer van de beroemde Ameriten moesten over deze weg, die door kaanse ontdekkingsreiziger Stanley. zeer geaccidenteerd terrein liep, verDeze was er niet alleen in geslaagd om voerd worden. Het werk nam anderals eerste de gehele Congo af te varen, halfjaar in beslag. Eindelijk bij Stanley maar had tevens ontdekt dat voorbij Pool aangekomen merkte Stanley de watervallen aan het begin van de rivier de Congo over een afstand van echter tot zijn ontzetting dat iemand hem was voorgeweest: Pierre Savorgniet minder dan 1.500 km bevaarbaar nan de Brazza, een Italiaan in dienst bleek te zijn. Dit was de man die Leovan de Franse marine, had aan de pold nodig had en in juni 1878 trad noordoeverde Franse vlag geplant, op Stanley bij hem in dienst. Stanley zou basis van een verdrag dat hij in posten stichten langs de Congo, comseptember 1880 had gesloten met de municatielijnen creëren langs de Bolokale koning Makoko. Restte Stanley ven-Congo en verdragen sluiten met zoveel mogelijk lokale stamhoofden; dus niets anders dan Stanley Pool over te steken om zijn geplande cenverdragen waarin exclusieve handelsrechten moesten worden vastge- trale post, Leopold-ville, op de zuidoelegd voor de Internationale Congo As- ver te stichten (dit verklaart waarom er sociatie (ICA), een ,,organisatie" die twee Afrikaanse hoofdsteden, Brazzaville en Kinshasa, tegenover elkaar speciaal voor het doel was opgericht, liggen en wel daar, waarvandaan de maar waarin Leopold het geheel alleen voor het zeggen had. De gelijke- Congo bevaarbaar is). nis in naam van de ICA met de lAA was Deze plotselinge Franse aanwezigheid in de Congo had grote gevolgen, bewust gekozen. Met de lAA was men in het buitenland algemeen vertrouwd vooral nadat het Franse parlement het als zijnde een organisatie met weten- Brazza-Makokoverdrag in november schappelijke en humanitaire doelen. 1882 had geratificeerd, zodat de FranVoor de meesten was de ICA alleen / se aanwezigheid in het Congogebied maar een nieuwe of alternatieve naam officieel was geworden. Op twee fronvoor de lAA, maar in werkelijkheid ten lanceerde Leopold ogenblikkelijk streefde de ICA naar een handelsmo- een offensief. Allereerst in Afrika zelf. nopolie en eventueel politieke annexatievan het gehele Congobekken.

Kruimels In augustus 1879 arriveerde Stanley met groot materieel, waaronder een vloot van 8 stoomscheepjes, bij de Congomonding. Een paar maanden later stichtte hij de eerste post, Vivi, voorlopig het basisdepot voor alle verdere activiteiten. Nu wachtte hem een zeer zwaar en tijdrovend karwei: het aanleggen van een weg tussen Vivi en Stanley Pool, het begin van de bevaarbare Boven-Congo. Twee van de bo-

428

Spotprent uit de „Westminster Gazette", met Leopold II aan de poort van de Congo: „Privé eigendom, geen toegang voor filantropen..."

Stanley, die eind 1882 weer in Europa was, werd direct naar de Congo teruggestuurd met maar één doel; zoveel mogelijk verdragen sluiten waarin de lokale stamhoofden afstand deden van de soevereine rechten over hun grond ten gunste van de ICA. Hijzelf moest doorstoten tot het einde van de bevaarbare Congo (in december 1883 werd Stanley Falls Station gesticht), terwijl zijn ondergeschikten ervoor moesten zorgdragen dat het gebied van de Kwilu-Niaririvier, inclusief de betreffende kuststrook, in handen van de ICA zou vallen. In allerijl werd in 1883 een viertal expedities uitgezonden om dit gebied ten noorden van de Beneden-Congo voor de ICA veilig te stellen. Doel was om een Frans doordringen tot de Beneden-Congo te voorkomen en tevens om de verbinding tussen Brazzaville en de kust in handen te krijgen. De opzet slaagde en toen De Brazza in april 1883 bij de westkust arriveerde merkte hij dat hij te laat was. Ditmaal was Stanley hém voorgeweest. Slechts een paar kruimels restten hem nog. Meesterzet Leopolds tweede front bevond zich in Europa. Er was maar één afdoend middel om zich tegen de claims van andere mogendheden teweer te stellen en dat was de erkenning van de soevereine macht van de ICA over de door haar verkregen gebieden. Maar dat was geen eenvoudige zaak want volgens het geldende internationale recht kon een privé-organisatie als de ICA geen enkel soeverein recht doen gelden en in feite dus ook geen verdragen met lokale stamhoofden sluiten. Leopolds positie was dan ook uiterst onzeker, temeer daar Frankrijk en Portugal de kust onderling dreigden te verdelen, waarbij Portugals historische claim op de Congomonding door, onder meer, Engeland werd erkend. Maar voor die diplomatieke erkenning wendde Leopold zich niet eerst tot de Europese machten, maar tot de Verenigde Staten. Hier dacht hij de grootste kans van slagen te hebben, vooral met het voorbeeld van Liberia op zak. Liberia was uiteindelijk een creatie van een groep Amerikaanse burgers en was door de gehele wereld als soevereine staat erkend. Eind 1883 zond Leopold één van zijn vertrouwelingen, Sanford, zelf afkomstig uit de Amerikaanse diplomatieke dienst, naar de VS om de belangrijkste politici te bewerken. Dat Sanford zijn missie uiteindelijk met succes afsloot was niet alleen te danken aan zijn deskundig lobbyen, maar ook aan bedrog. Zo

vu-Magazine 12(1983) 11 december 1983

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen