VU Magazine 1984 - pagina 470

Pseudo-heroïek

oncontroleerbare lap in mijn mondhoeken. Fijne bewegingen beheerste ik niet. Mijn gezicht had een verkrampte uitdrukking en na verloop van tijd kon ik mijn haar met bossen gelijk uit mijn hoofd trekken. Wat er verder met mij gebeurde is moeilijk te beschrijven. Vervreemding is een abstrakt begrip, maar geeft duidelijk aan hoe ik me voelde. Ik was vervreemd van mijn lichaam, mijn gevoel en mijn denken. Ik was iemand anders. Iemand die ik niet kende, die ik niet begreep en niet aardig vond. Ze was niet aanspreekbaar, kon niet logisch nadenken en had zich volledig in zichzelf teruggetrokken. Toen ik na een paar maanden stopte met haldol, was het alsof ik wakker werd uit een eindeloze nachtmerrie. Binnen een paar dagen had ik mezelf teruggevonden, metal mijn problemen van voor de haldol." Een tweede groep betreft de middelen tegen depressies. Een derde groep de slaap- en kalmeringsmiddelen, die overigens ook door een groter deel van de bevolking worden geslikt. Deze middelen onderdrukken de waakzaamheid, en de daarbij komende lichamelijke en geestelijke spanning en angst. Nadeel van de slaap- en kalmeringsmiddelen is dat ze snel verslavend werken; je hebtal gauw méér nodig om hetzelfde effectte bereiken. Vanuit de Cliëntenbond worden als belangrijke bezwaren tegen het gebruik van medicijnen aangevoerd datze niets oplossen — ze schakelen iemand hoogstens tijdelijk uit — en dat ze veel te veel tamelijk ernstige bijwerkingen hebben. Die merk je soms jaren later nog. Aangeraden wordt dan ook nooit zomaar ineens met zware medicijnen te stoppen, maar de hoeveelheid langzaam af te bouwen.

Koninklijke weg Ot al deze door de Cliëntenbond gesignaleerde toestanden representatief zijn voor de situatie in Nederland én in de Valeriuskliniek is nu natuurlijk de vraag. De isoleercellen in de Valeriuskliniek hebben in ieder geval geen tv-camera en beschikken via een tussendeur over sanitaire voorzieningen. De voorplaat van dit nummer van VU-magazine toont de isoleercel uit de gesloten vrouwenafdeling. De kwaliteit van een isoleercel zegt natuurlijk nog niets over het gebruik ervan. Volgens prof. Van Tilburg is de Valeriuskliniek zeer terughoudend met zowel het gebruikvan isoleercel als medicatie, al worden deze 'therapie'-vormen natuurlijk wel toegepast: "Met medicatie wordt zeker gewerkt; het is ook vaak zeer effectief. Ik zou echt niet durven zeggen dat medicatie een noodzakelijk kwaad is in de zin waarin de isoleercel dat is. Je kunt nu toestanden doorbreken die je vroeger nauwelijks kon doorbreken. Eén van de redenen dat zoveel mensen nu niet meer opgenomen hoeven worden heeft wel degelijk te maken met medicatie. Dat vergeet men wel eens. Mensen worden minder verward en vaak aktiever. Zij kunnen er zo aan toe komen om hun problemen te gaan zien in een ander perspectief en zo toe te komen aan het begin van een oplossing. Maar in deze kliniek, en dat geldt voor alle afdelingen, gaan we in eerste instantie uit van de behandeling langs, zeg maar, psychotherapeutische weg in ruime zin. Een beetje een zwaar woord, maar ik bedoel daarmee een behandeling waarbij je ervan uitgaat dat de mens een aanspreekbaar wezen is. Waarmee je afspraken maakt, de toestand probeert te bespreken en op grond daarvan tracht te komen tot verandering van gedrag. Dat is toch dekoninklijkeweg. Die staatvoorop." Dus in eerste instantie praten. "Dat betekent altijd praten. Het is het enige element inde behandeling dat nooit achterwege mag blijven. Van de rest, en daarmee bedoel ik medicatie, gespecialiseerde therapieën, en sociale interventies, kun je wel eens

384

Een schoolbord en een aan de grond vastgenageld bed: isoleercel in de inrichting Veldwijk in Ernielo (Alex Daemen, Veldwijk) Daemen, Veldwijk)

zeggen dat hoeft niet, maar praten is datgene wat centraal moet staan in de behandeling." In de Valeriuskliniek wordt gewerkt met een behandelteam, bestaande uit psychiaters, psychologen, aktiviteitentherapeuten, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen. Ook de pastor maakte soms deel uit van het team. Het team overlegt over wat voor de patiënt het beste zou zijn. Elke patiënt heeft een vaste behandelaar die de behandeling coördineert en de vaste gesprekspartner is voor de patiënt. In samenspraak met de patiënt probeert hij/zij dan tot een behandelplan te komen. "Het is wel zo dat er in de hele psychiatrie een botsing, of in ieder geval een meningsverschil kan bestaan tussen wat de patiënt vindt en wat het behandelteam vindt. Wij onderkennen dat verschil van mening ook en proberen via onderhandelen tot een afspraak te komen over wat je gaat doen. Daarbij weet ik natuurlijk dat het team daarbij in het voordeel is." Ja, want als patiënt ben je nauwelijks in een positie om te onderhandelen. "Ik geef toe datje niet in alle opzichten die onderhandelingsvrijheid kunt realiseren. Je onderhandelt niet met iemand die 'de handen vrij heeft', die evenveel 'macht' heeft. Aan de andere kant is het ook zo dat je als behandelteam moet staan voor je eigen opvattingen. Je hoeft niet altijd mee te gaan met wat de patiënt denkt, maar je moet het wel zwaar laten wegen. Ook als je vindt dat jouw weg de beste is, dan betekent dat nog niet datje altijd je zin moet doorzetten. Er moet een basis van vertrouwen en respect zijn." Geldt dat ook met betrekking tot de huisregels in de Valeriuskliniek, wanneer die door sommige patiënten als knellend worden ervaren? "We hebben niet het gevoel dat we regels opleggen die van alle zin gespeend zijn. We hebben welde taak die zin steeds duidelijk te maken aan nieuwe patiënten en open te staan voor kritiek. Een zeker dagritme is nodig. Vaak zijn mensen die hier komen in een gedesorganiseerde toestand. Dan is het wel nuttig dat ze enige vastigheid leren. Maar dat mag je nooit als kadaverdiscipline hanteren. Anderzijds geldt: Wil je kunnen behandelen dan heb je als behandelaar, net als elk mens, recht op een zekere orde. Anders word je gek. Het is een open deur, maar ik zeg het toch: behandelaars zijn ook mensen. Die kunnen ook maar een bepaalde graad van chaos verdragen. Zij zijn niet almachtig en alwetend." vu-Magazine 13 (1984) 10 november 1E

Een behandelplan als gevolg van een afspraak tussen behandelteam en patiënt kan op een gegeven moment natuurlijk niet meer werken, of de patiënt kan alle medewerking opzeggen. "Erover praten", is in dat geval de mening van Van Tilburg. "Hoe het komt, waarom het is gebeurd. Proberen een nieuw 'contract' te sluiten. Dat is één van de eerste dingen die ik leer, aan wie dan ook. Onze regels hebben niet alleen de bedoeling dat mensen zich eraan houden, maar ook om te kijken waarom mensen zich er niet aan houden. Daar kan iemand erg veel van leren. Want misschien zijn de regels niet goed, of probeert iemand op die manier een stuk ongenoegen uit te leven; misschien lukt het zo iemand te laten zien waarom het buiten de kliniek steeds misloopt. Als je dat bespreekt met de patiënt, dan los je al 90 procent van alle gevallen op. In gevallen waarbij dat niet lukt is de beste weg die waarbij je uit elkaar gaat omdat verdere behandeling zinloos is. Je moet wél zoveel mogelijk de mogelijkheid open laten weer opnieuw te beginnen op basis van nieuwe afspraken." Gebeurt het ook wel eens dat mensen die het behandelplan 'overtreden' in de Isoleercel terecht komen? "Dat komt wel eens voor ja. Opeen gegeven moment zul je dwang moeten toepassen. Nu doen we dat alleen als dat op juridische gronden mag, dus bij bijvoorbeeld een inbewaringstelling. Als iemand hier vrijwillig is, dan oefenen wij wel eens dwang in de zin van aandrang uit, maar de enige sanctie die we hebben is niet verder gaan met behandelen. Bij een acute levensbedreigende uitbarsting moet je iemand soms wel isoleren. Dan zullen we daarna met iemand gaan praten en uitleggen waarom we het hebben gedaan. Soms is het nodig alsnog een in bewaringstelling te maken. Dat gebeurt natuurlijk niet als het directe gevaar is geweken of er nieuwe afspraken temaken zijn." Maar isoleren is toch afschuwelijk? "Ja, dat is het ook. Maar het is maar één aspect van de

uitingen van 'dwang' in de psychiatrische behandeling. Ik vind de bezinning op een ander soort dwang net zo belangrijk. Die valt vaak niet zo op, die werkt subtieler. De officiële dwang is aardig met rechtsregels omgeven, dat is wel goed geregeld. Je hebt echter ook de informele dwang. Want de mensen die hier zijn zijn er natuurlijk niet voor hun plezier, ze zijn hier omdat ze buiten niet meer verder kunnen. De dwang is in dit geval een soort afhankelijkheid van het instituut. Als het behandelkontrakt verbroken wordt, gaan wij hulpverleners rustig slapen, maar de patiënten zitten weer in nood. Dus wat dat betreft ervaren veel mensen die hier opgenomen zijn wel degelijk dwang. Niet de officiële dwang — ze geven ten slotte hun toestemming — maar ze kunnen niet anders. Wat dat betreft kan ik wel de term onderhandelen gebruiken, maar dat is onderhandelen waarbij de ene partij aanzienlijk sterker is dan de andere, onder die feiten wil ik beslist niet uit. Toch geloof ik dat dit een probleem is dat niet oplosbaar is, misschien wel principieel niet. In de psychiatrie kom je in aanraking met de essentiële verscheurdheid van een mensenleven en van de maatschappij. Daarbij dwing je mensen af en toe, zelfs zonder dat je het weet, mensen die niet anders kunnen omdat ze met de rug tegen de muur staan. Dat moet je goed beseffen voor je als behandelaar je wil gaat opleggen. We hebben macht omdat we met afhankelijke mensen werken. En daar moet je buitengewoon voorzichtig mee omgaan. Het goede van een teambehandeling is dat je elkaar kunt controleren. Het team werkt corrigerend tegen machtsmisbruik en daarmee verwante toestanden. Een team is ook nodig voor het omgekeerde omdat je in de psychiatrie als behandelaar onbarmhartig wordt geconfronteerd met onmacht, en met het leren verdragen van onmacht. En dat te durven is één van de belangrijkste dingen die je moet leren als hulpverlener. Daarvoor heb je elkaar nodig in het team. Want als je die onmachtnietverdragen kunten niet kunt accepteren dat een aantal dingen niet in een handomdraai zijn op te

Jarige Vereniging De Vereniging tot christeliji<e verzorging van geestes-en zenuwzieken' bestond op 9 oktober van dit jaar precies h o n d e r d jaar. Op die datum werd aan staatssecretaris Van der Reijden van V o l k s g e z o n d heid het eerste exemplaar a a n g e b o d e n van het 'Gec/enfcöoek f 8 8 4 1984'. Het is geschreven door d r G. A. Lindeboom, die v e r b o n d e n is geweest aan de medische faculteit van de V U , en ook de kleinzoon is van de oprichter van de V e r e n i g i n g , Lucas Lindeboom. Directe aanstichter tot de o p r i c h t i n g was... A b r a h a m Kuyper. Deze schreef in 1882 in De Standaard een serie artikelen over het voorontwerp van de Krankzinnigenwet. Daarin vroeg hij zich af of het geen tijd werd dat er vanuit christelijke kring iets w e r d g e d a a n aan de verzorging van krankzinnigen. De vraag of dit via de kerken moest of via aparte verenigingen wierp hij wel op, maar hij b e a n t w o o r d d e deze niet. Lucas Lindeboom Dit punt werd wel opgepakt door Lucas L i n d e b o o m , die een o p r o e p plaatste in De Bazuin waarop vele belangstellenden reageerden. Helaas waren de reacties van de kerken nogal lauw, zodat uiteindelijk besloten werd een Vereniging o p t e richten die wél christelijk was, maar niet kerkelijk. 'Christelijk' moest men echter niet ruimer opvatten dan 'protestant', eerder nauwer. Dat bleek bij v o o r b e e l d toen de Vereniging zich in de kwestie-Geelkerken ('de s p r e k e n d e slang') achter de synode-uitspraak plaatste. Eerste daad van de Vereniging was de o p r i c h t i n g van het psychiatrisch ziekenhuis Veldwijk in Ermelo. Daar p r o b e e r d e men te werken volgens het principe van de gezinsverpleging, bezien vanuit de christelijke visie op de betekenis van het gezin in de samenleving. Helemaal voorspoedig verliep deze plaatsing in g a s t g e z i n n e n niet. omdat de krankzinnigenwet — waar A. Kuyper al over schreef — elke woning waar twee of meer krankzinnigen w o o n d e n , al aanmerkte als krankzinnigengesticht. Na Veldwijk volgden al spoedig meer i n r i c h t i n g e n , en zo w e r d op 3 november 1910 de Valeriuskliniel< g e o p e n d (die v o l g e n d jaar dus 75 jaar bestaat). Dat heeft overigens nog wei wat voeten in de aarde gehad. Al vanaf de o p r i c h t i n g van de V e r e n i g i n g wilde men de banden met 'een' universiteit wat nauwer a a n h a l e n . Om twee rede-

VU-l\/lagazine 13 {1984) 1 o november 1984

nen: de vorm ing van christelijke psychiaters en de b e o e f e n i n g van de wetenschap der psychiatrie op g e r e f o r m e e r d e g r o n d s l a g . Dat men daar de VU voor uitkoos, lijkt erg v o o r d e hand te liggen, al d a c h t een aantal leden van de V e r e n i g i n g daar anders over. Men v o n d de VU te 'kerkelijk g e b o n d e n ' en m e e n d e bovendien dat de V e r e n i g i n g een grotere bekendheid én een betere reputatie g e n o o t dan de V U . De VU bleek ook niet erg toeschietelijk om te komen tot de v o r m i n g van een medische faculteit w a a r a a n een psychiater v e r b o n d e n z o u zijn d i e t e v e n s a a n e e n i n A m s t e r d a m te stichten kliniek zo u w e r k e n . Uiteindelijk werd in 1907 prof. dr. L. Bouman b e n o e m d tot psychiater aan de medische faculteit van de VU én aan de toen nog te b o u w e n Valeriuskliniek. Ais zijn assistent werd enige tijd later de niet o n b e kende F. J. J. Buytendijl< b e n o e m d . Het boterde echter niet erg tussen B o u m a n en de voorzitter van de Vereniging, Lucas L i n d e b o o m (die deze functie o v e r i g e n s meer dan vijftig jaar vervulde). B o u m a n werd verweten geen 'Bijbelse p s y c h i a trie' te beoefenen, en steeds meer, zij het b e g a a f d e , m e d e w e r k e r s te benoemen die niet de christelijke beginselen waren t o e g e d a a n . Hij zou de inductieve m e t h o d e te veel nastreven en de e x p e r i m e n t e l e psychologie o v e r w a a r d e r e n . Bouman vertrok uiteindelijk in 1925 naar Utrecht, en zijn assistent Buytendijk reisde af naar G r o n i n g e n . Dat b e t e k e n d e een gevoelige klap voor de Valeriuskliniek én VU. B o u m a n ' s c o l l e g a ' s in Utrecht prezen hem later o m zijn strijd tegen de materialistische, b i o l o g i s c h e richting in de psychiatrie. Hij bleef op zoek naar de z e l f s t a n d i g h e i d van ziel en zieleleven en stond om die reden dan ook niet afwijzend tegenover de psycho-analyse zoals ontwikkeld d o o r S i g m u n d Freud, De banden tussen VU en Valeriuskliniek zijn in de loop der tijd steeds losser geworden. Op o r g a n i s a t o r i s c h en bestuurlijk niveau bestaat er geen verbinding meer. Wel op het terrein van p a t i ë n t e n z o r g , onderwijs en onderzoek: n o g steeds w e r k e n er psychiaters, van wie sommige In dienst van de VU en anderen in dienst van de Valeriuskliniek zijn en staat de kliniek o p e n voor arts-assistenten in dienst van de VU die daar een opleid ing tot psychiater v o l g e n . O

385

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen