VU Magazine 1985 - pagina 516

ons voorbeeld te blijven: we kunnen tante Truus niet nóg eens laten aanrijden; en zéker niet in 'slow motion'. e zouden de verklaring van het ontstaan van leven ook kunnen zoeken in de wisselwerking tussen kansen en wetmatigheden, zoals deze zich in den beginne zal hebben voorgedaan. En dan wordt een 'spontane oorsprong' van het leven op aarde heel wat waarschijnlijker, in sommige ogen zelfs voorspelbaar... Kirschenmann droeg in zijn betoog drie argumenten aan die juist de waarschijnlijkheid benadrukken. Met behulp van recente natuurwetenschappelijke inzichten heeft /. Prigogine aangetoond hoe in 'niet-evenwichtssystemen' (chaos) onder bepaalde condities niettemin structuren kunnen ontstaan (orde dus). Ook de kansberekening sluit bij nader inzien de waarschijnlijkheid niet uit. M. Eigen liet met behulp van speciale kansspelen zien dat de voorwaardelijke kansberekening, anders dan de algemene, het leven een stuk minder onvoorspelbaar maakt. Ook het argument dat de tweede hoofdwet van de thermodynamica voor de onwaarschijnlijkheid van leven aandraagt gaat, volgens de jongste gegevens, niet op; er zijn processen in de ontwikkeling van het heelal die de werking van deze wet in bepaalde gevallen tegengaan.

W

Terwijl kosmologen lange tijd het kosmologisch principe aanhingen — de stelling namelijk, dat het heelal volkomen uniform en homogeen is en alle (natuurwetenschappelijke) wetten altijd en overal zullen gelden — komt daarin de laatste jaren enige kentering. Waarom steeds dat gezoek naar verklaringen van de oorsprong van het leven?, zo vragen recentelijk veel kosmologen zich af. Zij draaien de zaak liever om en huldigen het 'anthropisch principe': wij bestaan, en dat verklaart de fysische werkelijkheid van de aarde op dit moment. Gezien het feit dat in het heelal 'bewuste waarnemers' als de mens voorkomen, moet het universum wel een zichzelf veroorzakend en organiserend geheel zijn. Want 'zijn' is waarnemen én waargenomen worden. Met andere woorden: be-

paalde trekken en toevalligheden van het heelal zijn zoals ze zijn, omdat wij als bewuste wezens daarin voorkomen. Voor sommigen betekent dat niets meer of minder dan een onontkoombare, logische noodzakelijkheid. Prof. Kirschenmann: "Deze verklaringen veronderstellen een kosmisch holisme. Het geheel — dat is: het heelal, inclusief de aarde en de waarnemende mens — verklaart de afzonderlijke delen —- namelijk onze bestaansvoorwaarden. Sterker nog: het heelal zou, zonder ons en onze kennis ervan, niet ten volle existeren." Wie dit 'anthropisch principe' voor het eerst verneemt, kan zich haast niet aan de indruk onttrekken, dat de mens — waartoe in dit geval uitdrukkelijk ook de kosmologen zelf gerekend moeten worden — zijn 'verwijdering' uit het centrum van de kosmos toch niet accepteert. Via dit principe eigent de mens zich namelijk als waarnemer en via een zijdeur, toch weer een excellente plek in het kosmisch gebeuren toe... isschien zijn dergelijke filosofische beschouwingen over de kosmologie nog wel duizelingwekkender dan de kosmologische inzichten zelf. Weinig bemoedigend voor de zelfbewuste mens is het echter allemaal wel. Dat is ook de mening van Steven Weinberg, de auteur van 'The first three minutes', als hij schrijft: "Het is bijna onweerstaanbaar voor mensen te geloven dat zij een speciale relatie tot het heelal hebben, dat het menselijk leven niet enkel het min of meer grappige resultaat is van een keten van toevallen die teruggaan tot de eerste drie minuten, maar dat wij op de een of andere wijze vanaf het begin waren ingebouwd. () Hoe inzichtelijker het heelal schijnt, des te doellozer ook." Om lang over na te denken is dan ook de verzuchting die Weinberg ten slotte slaakt: "Het streven van de mens om het heelal te begrijpen maakt, dat het leven iets meer is dan een klucht; het verleent de mens een zweem van tragische waardigheid." D

M

Geraadpleegd werden onder meer: Steven Weinberg: The first three minutes, 1983; Joachim Herrman: Astronomie, Actuele basiskennis, 1984. Met dank aan prof. dr. J. W. Hovenier.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen