VU Magazine 1987 - pagina 431

der het leven van het individu, maar deze Ander is niet meer zoals in de marxistische vervreemding een onderdrukker van klassen, het is de buurman, de klassekameraad, de rivaal op het werk. De Ander wordt steeds fasinerender naarmate hij dichter bij het Ik komt.'' Voor de mindere goden onder de schrijvers zijn die verschillen en tegenstellingen tussen mensen buitengewoon belangrijk. De grote schrijvers laten daarentegen de leegheid en absurditeit ervan zien. Girard stelt dat de belachelijke antithesen van Flaubert de karikatuur vormen van de verheven antithesen, begrippenparen en categorieën waarop de wetenschapper en de burger hun zekerheden menen te kunnen bouwen. De 'ideeën' van de Flaubertiaanse personages zijn volgens Girard gespeend van iedere betekenis: "Ze doen denken aan nutteloze organen, die in het dierenrijk veelvuldig voorkomen, monsterachtige aanhangsels waarvan niet te zeggen is waarom juist dat soort ermee begiftigd is. Hierbij valt te denken aan de geweldige geweien die bij bepaalde planteneters alleen dienen om eindeloos vruchteloze gevechten te voeren." Gevechten die niet alleen in de persoonlijke, maar ook in de politieke sfeer worden gevoerd.

Don Quichot: grappig of lachwekkend?

olgens Girard is de Eerste Wereldoorlog een schoolvoorbeeld van zo'n 'abstract' conflict: het gaat nergens om, de strijdende partijen zijn volstrekt inwisselbaar en begeren in het geniep eikaars macht. Als actueler voorbeeld zou je daaraan kunnen toevoegen het zogeheten 'oost-westconflict';

Vi

'De ideologie is louter een voorwendsel voor woeste tegenstellingen die het heimelijk met elkaar eens zijn.' een tegenstelling waarbij twee partijen elkaar te vuur en zwaard bestrijden, die echter in hun buitenlandse politiek nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn. Girard noemt dit laatste voorbeeld niet met name maar lijkt er wel een toespeling op te maken wanneer hij opmerkt dat we Proust moeten herlezen in het licht van de recente historische ontwikkeling. Een ontwikkeling waarbij symmetrische blokken tegenover elkaar staan, die elkaar imiteren en hartstochtelijk haten. 32

"De ideologie is louter een voorwendsel voor woeste tegenstellingen die het heimelijk met elkaar eens zijn." Toch klinkt het wat merkwaardig wanneer Girard opmerkt dat we Proust moeten herlezen in het licht van de recente historische ontwikkeling. Iedereen die wel eens iets van Proust gelezen heeft, of alleen zijn reputatie kent, zal hem eerder karakteriseren als de schrijver van de subtiele psychologische nuance dan als de profeet van de aanstaande atoomdood. Proust, maar ook anderen als Cervantes en Dostojewski, zijn hierom veelvuldig gekritiseerd door sociologen en collegaschrijvers. Met hun psychologische beschrijvingen van het aristocratisch milieu zouden zij een zeer vertekend beeld van hun maatschappij hebben gegeven. Het lijkt alsofdeze schrijvers zich afwenden van de sociale werkelijkheid maar in realiteit, zo betoogt Girard, spreken zij over niets anders. Juist in dat aristocratisch milieu zijn, als in een vergrootglas, de ontwikkelingen waarneembaar die zich verbreiden over het geheel van de maatschappij. Binnen deze maatschappe-

lijke klasse zien we het scherpst het contrast üissen de objectieve nietigheid van de conflicten die er worden uitgevochten en het fabelachtige subjectieve belang dat er aan gehecht wordt door de betrokkenen. De mimetische begeerte wordt in dat aristocratische milieu door niemand beter verpersoonlijkt dan door de snob. Hij is een karikatuur: iemand die er geen geheim van maakt alleen de dingen te begeren omdat anderen ze hebben. Maar juist door zo'n karikatuur wordt iets zichtbaar dat bij 'gewone' mensen minder helder aan het oppervlak treedt. Overal en bij iedereen is dezelfde begeerte werkzaam, van de meest intieme persoonlijke relaties tot de relaties tussen staten op internationaal niveau. Proust beschrijft de conflicten in het mondaine milieu dan ook in termen van militaire operaties, en de conflicten op internationaal niveau als een strijd tussen banale, mondaine hartstochten. Girard: "Dezelfde begeerte triomfeert van microkosmos tot macrokosmos. De struchiur is dezelfde, alleen het voorwendsel verandert.'' VU-MAGAZINE - NOVEMBER 1987

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen