VU Magazine 1988 - pagina 64

f-n

stof kan krijgen, en voorts verschijnen al die symptomen die bij zo'n schrikreactie horen: de vacht wordt opgezet, pupillen verwijden zich, de huidvaten gaan dicht en het bijniermerg geeft adrenaline af. En dat laatste beinvloedt heel sterk de stofwisseling: er komt meer glucose beschikbaar voor energieverbruik. Dit hele systeem is zo gevoelig voor bedreigende signalen, dat het ook optreedt wanneer het biologisch gezien eigenlijk niet nodig is. Iemand wil bijvoorbeeld oversteken, juist op het moment dat er net een auto langsrijdt. Men schrikt zich dan een ongeluk, maar kan tegelijkertijd bij zichzelf al de symptomen waarnemen van die adrenalineuitstorting. Het systeem blijkt wel geactiveerd maar hoeft niet benut te worden.

N

aast het bijniermerg speelt ook de bijnierschors een belangrijke rol bij de reactie op stressprikkels. Die rol is overigens lang onduidelijk geweest. Prof. Smelik memoreert de verdiensten van de Nederlandse Oostenrijker M. Tausk. "Hij werd uit Oostenrijk gehaald door Nederlands eerste endocrinoloog Laqueur. De laatste heeft erg veel onderzoek gedaan op het gebied van hormonen. Daarvoor had hij veel dierlijk materiaal nodig. Hij kreeg op een gegeven moment kontakt met een vleeswarenfabriek in Oss, Zwanenburg, waar hij de beschikking kreeg over het benodigde materiaal. Uitein-

Een witte jas is op zichzelf niet angstaanjagend, maar wel als de dokter die draagt. delijk is daaruit Organon ontstaan. Tausk werd medisch directeur van Organon, een zeer begaafd man die later buitengewoon hoogleraar werd in Utrecht. Tausk heeft naar voren gebracht dat bijnierschorshormonen bedoeld waren om het aanvankelijk op gang brengen van de reactie tegen stress door het bijniermerg, te dempen en het lichaam af te remmen om te veel energie vrij te maken. Dat was het zogenaamde waterschade-idee. De brandweer komt wanneer er brand is, maar de schade van het blussen moet ook weer worden opgeruimd, en dat nu doen de bijnierschorshormonen." Met die theorie kon men verklaren dat de bijnierschorshormonen een aantal reacties afremmen, zoals de immuunafweer en de ontstekingsreactie, Als medicijn worden bijnierschorshormonen gebruikt tegen ontstekingsprocessen zoals reuma, en bij alles wat met transplantatie te maken heeft. De afweer die tegen het vreemde lichaamsdeel ontstaat, onderdrukt men met bijnierschorshormonen. In de gangbare literatuur is deze door Tausk ontwikkelde gedachtengang tot voor kort

ls

nooit goed opgepakt, aldus prof. Smelik. Aanvankelijk dacht men dat dit systeem alleen in werking trad bij levensbedreigende situaties: honger, kou, infectieziektes etc. Maar later realiseerde men zich dat het al veel sneller gebeurt, bijvoorbeeld als men hevig schrikt of bang wordt. Ook bij signalen die onheil voorspellen blijkt het systeem dus al in werking te treden. Op dat moment - zo rond 1970 - is ook de psychologische kant van stress erg in de belangstelling gekomen, dankzij het onderzoek van de Amerikaan James Mason. Mason deed proeven met apen die een paar dagen geen eten kregen, en daardoor dus in een stresssituatie terecht kwamen. Maar het leek de apen echter weinig te doen, zij vertoonden althans geen stressverschijnselen. Totdat zij merkten dat de dieren in de kooi naast hen wèl eten kregen en zij werden overgeslagen. Dat was het moment waarop het systeem werd geactiveerd. Niet alleen emotionele aspecten aan stress speelden toen een rol, maar ook de vraag hoe die aspecten in de hersenen werden verwerkt. Men verwachtte dat dat systeem vooral geactiveerd zou worden in angstige, onzekere en bedreigende situaties. Dat kunnen dingen zijn waar iedereen al vanaf de geboorte bang voor is, zoals slangen of spinnen. Wat echter veel vaker voorkomt, is dat die signalen geconditioneerd zijn; het signaal is op zichzelf niet angstaanjagend, maar het wordt gekoppeld aan iets dat angstaanjagend is. Een mooi voorbeeld daarvan is de witte jas van de dokter: een witte jas is op zich niet angstaanjagend, maar wel als de dokter die draagt. We koppelen die signalen aan een meestal negatieve ervaring.

D

e psychologen kwamen eind jaren zeventig tot de conclusie dat, als die negatieve ervaring zo'n belangrijke rol speelt, dat te maken moet hebben met persoonlijke ervaringen in het verleden, met de eigen persoonlijkheid en het eigen karakter. Dr. F.J.H. Tllders, eveneens verbonden aan de vakgroep Farmacologie, heeft zich in zijn onderzoek vooral beziggehouden met de regulatie van de hypofysefunctie tijdens stress. De hypofyse is een hormoonproducerende klier die onderaan de hersenen hangt, en als het ware de signalen uit de hersenen via hormonen vertaalt naar de periferie toe. Deze klier regelt ook de produktie van bijnierschorshormonen. Dr. Tllders, en zijn collega dr. F. Berkenbosch, hebben ook de rol van adrenaline tijdens stress onderzocht, en daarbij gevonden dat adrenaline een belangrijke factor is voor de afgifte van een aantal hormonen uit de hypofyse die ook bij stress vrijkomen, zoals endorfine en prolactlne. Voor zijn onderzoek kreeg Tilders onlangs, samen met zijn Utrechtse collega dr. E.R. de Kloet, de Organonprijs voor farmacologie. Na een stressprikkel zenden de hersenen signaVU-MAGAZINE^FEBRUARI 19

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen