VU Magazine 1988 - pagina 154

óv^angbehandeling. Sinds de invoering van Krankzinnigenwet in 1884 is men daar echter bijna een eeuw lang doodgemoedereerd vanuitgegaan. Maar, aldus Schalken, deze vermeende bevoegdheid "berustte niet op enige, ook niet wettelijke, rechtsgrond." Pas in de jaren zeventig begonnen juristen aarzelend te beseften dat óók aan psychiatrische dwangtoepassingen grenzen behoren te worden gesteld. En pas medio december vorig jaar verscheen het eindrapport van de Commissie Reclitspositie te besciiiiiiiing gesteiden, ook wel, naar haar voorzitter, de Commissie Haars genoemd. In tegenstelling tot wat jarenlang de praktijk blijkt te zijn geweest, ligt het accent daarin niet op de plicht om zich te laten behandelen, maar op het recht op behandeling. En voorts wordt daarin duidelijk dat, ingeval van een noodzakelijk geachte inbreuk op iemands burgerlijke rechten, de daarvoor verantwoordelijke overheid zich zal moeten legitimeren en allerlei eisen van zorgvuldigheid in acht zal moeten nemen.

A

ls gezegd waren het niet alleen juristen die zich tijdens het TBR-congres roerden. Ook psychiaters waren present. Zij spelen immers een belangrijke rol bij het vaststellen van de toerekeningsvatbaarheid van verdachten, en geven zodoende grond aan een gerechtelijk vonnis om al dan niet ter beschikking te stellen. Forensische psychiatrie, luidt de benaming van de, ook wel als 'gerechtelijk' aangeduide tak van de geneeskunde der zielsziekten. Forensisch grijpt als term terug op de Romeinse rechtspraak die bij voorkeur op een marktplein - een forum plaatsvond, en heeft dus niets met het woon/ werkverkeer van dit type psychiater te maken.

Als buitengewoon hoogleraar doceert Prof.dr. N.W. de Sm/Morensische psychiatrie aan de Vrije Universiteit. Uit ervaring kent hij ook de praktische kant van het vak. Geruime tijd was hij zelf actief als gerechtelijk psychiater en onder meer ook voorzitter van de Reclasseringsraad tot aan de opheffing van deze instantie. Twee dagen per week is hij nu bovendien verbonden aan het ministerie van justitie als adviseur inzake gevangeniswezen, reclassering en psychopatenzorg. De Smit was één der organisatoren van het bewuste TBR-congres. Ziekte, óók geestesziekte, is antropologisch gezien, een vorm van onvrijheid; een stelling die De Smit tijdens het congres verdedigde. Daaruit volgt dat een terbeschikkinggestelde dubbel onvrij is: door zijn ziekte was hij al onvrij, en daarbij komt dan nog de consequentie van het gerechtelijke vonnis. Tel daar nog bij de dwang die, tijdens behandeling en verpleging, uitgaat van de machtsrelatie tussen arts en patient, en er verschijnt een terbeschikkinggestelde in beeld die, méér nog dan een gedetineerde, in ieder opzicht geketend mag heten. Het verschijnsel 'terbeschikkingstelling' heeft een Januskop, aldus De Smit. Deze stelling illustreerde hij aan de hand van de twee volstrekt tegengestelde betekenissen die het woord 'asyl' kreeg toebemeten: "Kerker, het cachot, de cipier, de bewaker, het zijn alle symbolen van maatschappelijke kaders waarin de vrijheidsberoving dramatisch gestalte krijgt. Toch kan men zich ook vrijwillig opsluiten, dan wordt de kerker een toevluchtsoord tegen vervolging; men zoekt zich een asyl om zich tegen de maatschappij te beschermen."

V

olgens Van Dale betekent asyl óók 'rijksinrichting voor veroordeelde geesteszieken'. En in deze laatste betekenis komen het asyl als toevluchtsoord en als kerker samen: door hem 'vast' te houden beschermt het asyl de patient tegen de buitenwereld, en tegelijkertijd de buitenwereld tegen de patient. Een fraai beeld wellicht, maar prof. De Smit is met deze Januskop van de terbeschikkingstelling toch niet erg gelukkig. "Op deze polariteiten, op dit scherp van de snede bevindt zich het asyl waarin terbeschikkingstelling wordt uitgevoerd", stelt hij terecht. Maar voor de terbeschikkinggestelde is de inrichting in veel gevallen echter bovenal "een uitzichtloze kerker, eindpunt van een lange mars door, ieder in zichzelf, steeds meer stigmatiserende instituten waar in de dwang als reactie op geconstateerd onvermogen centraal staat." En wat De Smit als medicus nog het meeste steekt is het feit dat dit alles gedekt wordt door een medische vlag. Een uitweg uit dit dilemma dient zich niet werkelijk aan. Het blijft van tweeën één, aldus De Smit: "Of men verlaat de tweesporigheid in het strafproces en creëert de eensporigheid van de geVU-MAGAZINE—APRIL 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen