VU Magazine 1989 - pagina 162

D

Dr. Iman Baardman: patiënten zwegen over hun vermeende lelijkheid. Foto Leo Erken

- pleinvrees - zelfs was terug te voeren. Maar hij had nooit iets durven zeggen over zijn uiterlijk. Voor Baardman was dit aanleiding te onderzoeken of wellicht méér patiënten zich ernstig ontevreden voelden over hun uiterlijk maar dat niet durfden zeggen. Met maar liefst veertien patiënten was dat het geval en deze veertien wisten van elkaar niet dat ze zo over zichzelf dachten. Voor de meeste patiënten was hun 'handicap' onveranderbaar en had het dus geen enkele zin erover te praten. Uit het feit dat anderen, bijvoorbeeld de therapeuten, er niets over zeiden, maakten zij niet op dat er dus niets aan de hand was. Integendeel, dat was alleen maar een teken dat anderen te beleefd waren erover te spreken. De therapeuten voelden zich ook aangesproken door dit zwijgen. Hadden zij het dan moeten signaleren? Maar de therapeut was er nu eenmaal niet op bedacht: in de psychotherapie is wel veel aandacht voor overdracht, voor de projectie van gevoelens op de therapeut, of voor ervaringen in de kindertijd, maar niet voor onbelangrijk lijkende zaken als iemands uiterlijk als daar ogenschijnlijk niets mee aan de hand is. 28

e groep patiënten waarmee Baardman een therapiegroep vormde, vond zichzelf lichamelijk zeer onaantrekkelijk, maar klopte dat met de werkelijkheid? Het bleek niet te gaan om echte misvormingen, maar om een plat achterhoofd of sproeten; niet bepaald zaken waar een mens van zou moeten wakker liggen. Toch raakte deze groep steeds meer overtuigd van het idee 'er niet uit te zien'. De gevolgen daarvan zijn niet onbelangrijk. Lichamelijke aantrekkelijkheid functioneert als uitlokker van bepaald gedrag van anderen. Aantrekkelijke mensen ontmoeten meer positief sociaal gedrag dan onaantrekkelijken, het zogenaamde haloeffect. En dat leidt weer tot een positief zelfbeeld bij mensen. Een positief zelfbeeld wordt veroorzaakt door een positieve inschatting van de eigen vaardigheden. Uit een Amerikaans onderzoek blijkt dat aantrekkelijke vrouwen vlugger van begrip en meer prestatiegericht zijn dan onaantrekkelijke vrouwen. Zo vreemd is het dus niet dat Annie Cohen-Solal een goede Sartre-biografie heeft geschreven. De basis voor de verklaring van ingebeelde lelijkheid zoekt Iman Baardman bij het concept van de 'geleerde hulpeloosheid'. Er bestaan duidelijke verschillen in de wijzen waarop mensen uitkomsten van gedrag verklaren. Wanneer iemand wordt blootgesteld aan gebeurtenissen die niet door hem of haar zijn te beïnvloeden kan de oorzaak worden toegeschreven aan de persoon zelf of aan de buitenwereld. Voorts is bepalend de stabiliteit van de oorzaak: is het een permanente eigenschap (bijvoorbeeld een bepaald talent of juist een gebrek daaraan) of een incidentele gebeurtenis (een verkeerde strategie). En tenslotte is ook van belang of de oorzaak op meerdere situaties van toepassing is of niet (bijvoorbeeld 'ik ben dom' of 'ik ben op dit gebied dom').

I

ngebeelde lelijkheid is aldus volgens Baardman een interne, stabiele en niet-beïnvloedbare conclusie met gevolgen als sociale onbeholpenheid, beleving van hulpeloosheid, lage zelfachting en gevoelens van eenzaamheid. Gewoonlijk zijn mensen geneigd succesvolle uitkomsten aan zichzelf toe te schrij-

ven en mislukte aan de buitenwereld. Daardoor verstevigt men het zelfconcept. Zo kan men ook alleen die handelingen verrichten die bij voorbaat een gunstige uitkomst hebben. Iemand die zichzelf handicapt, zoals dat in de psychologische literatuur heet, zorgt voor een overtuigende verklaring van potentiële mislukkingen door een persoonlijk gebrek of verklarende factor in petto te houden, die ook weer niet al te negatief mag zijn. Bijvoorbeeld: je slecht voorbereiden of net iets teveel gedronken hebben. Ook is het mogelijk zulke hoge doelen te stellen dat mislukking al bij voorbaat zeker is, zoals de zondagsschilder doet die zijn doeken vergelijkt met die van Matisse. Zo kan iemand zichzelf beschermen op een geanticipeerd verlies aan zelfachting door, bijvoorbeeld, zichzelf als lelijk te percipiëren. De lelijkheid legitimeert het vermijdingsgedrag. Maar omdat men situaties vermijdt, kunnen er dus ook geen corrigerende effecten optreden. De patiënt zwijgt over zijn of haar ingebeelde lelijkheid en ontneemt zichzelf dus de kans de eigen verschijning te toetsen aan het beeld dat anderen daarvan hebben. Voor Baardman was dit gegeven uit de literatuur aanleiding een therapie te ontwikkelen die uitgaat van het versterken van zelfvertrouwen en die een negatieve spiraal van gebrek aan zelfwaardering doorbreekt. In zijn proefschrift beschrijft hij de ontwikkeling van die therapie en de constructie van een vragenlijst. Met dat

Lichamelijke aantrekkelijkheid functioneert als uitlokker van bepaald gedrag van anderen. instrumentarium kan de overtuiging lelijk te zijn beter in kaart worden gebracht. De omslag van Baardmans proefschrift is zilverkleurig. Met een beetje goede wil kan men zich daarin spiegelen. De titel van het proefschrift staat, heel symbolisch, niet op de omslag maar op de schutpagina. Van die titel kan men kennis nemen via een gat op het omslag. D VU-MAGAZINE—APRIL 1989

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen