VU Magazine 1990 - pagina 206

nieuwe problemen en misvattingen leiden. Een goed voorbeeld is het paneeltje, waarop de katholieke geestelijke Jacobus Zaffius is geportretteerd. Het is in 1611 gedateerd en daarmee is het 't vroegst bekende werk van Hals. Identificatie had plaats op grond van een latere gravure door Jan van de Velde II van dezelfde figuur, waaraan een tekst was toegevoegd. De gravure ziet eruit als een getrouwe copie naar Hals, met dit verschil dat er meer van de figuur is te zien:

het om een voorstudie zou gaan, is moeilijk houdbaar, omdat Hals verder nooit zulke studies maakte. Alleen de identificatie klopte. En die kan Biesboer in zijn verhaal inlassen: als protestant kon Hals ook een katholiek geestelijke portretteren wiens verbeten deugdzaamheid ook nog na zijn dood voorbeeldig zou zijn. Op het eerste gezicht lijkt materiaalonderzoek de beste basis voor het beantwoorden van vragen, maar is dat wel altijd zo? Hals heeft veel zo-

Huwelijksportret van Isaac Massa en Beatrix van der Laen: langdurige trouw en liefde. Frans Hals Museum

een arm met open hand op de leuning van een stoel, terwijl zijn andere hand rust op een schedel die voor hem op tafel ligt. Ook Shve was daardoor na de ontdekking van de gravure ervan overtuigd dat het bij Hals' schilderij om een fragment ging: de gravure gaf weer hoe het oorspronkelijke werk er uit had gezien.

M

aar tijdens een restauratie hebben Groen en Hendriks het paneeltje eens microscopisch onderzocht en toen bleek dat het hout nog tot over de boven-, Hnker- en onderranden resten bevatte van grond- en verflagen. Alleen rechts kan daarom een strook zijn afgezaagd, maar voor de rest gaat het om de oorspronkelijke afmetingen. Ook de suggestie dat 28

genoemde 'pendanten' geschilderd: paren van mans- en vrouweportretten, die oorspronkelijk bij elkaar hoorden. In de loop der tijd zijn er nogal wat bruusk uit elkaar gehaald en in verschillende collecties terecht gekomen. Voor de tentoonsteüing zijn ze zoveel mogelijk weer bij elkaar gebracht. Maar wie hoort bij wie? Wapenschilden zijn weleens fout geïnterpreteerd en soms blijkt het zelfs om latere toevoegingen te gaan. Materiaalonderzoek bij een paar portretten heeft aangetoond dat voor de erbij aangebrachte wapenschilden Pruisisch blauw was gebruikt, een pigment dat pas vanaf 1720 beschikbaar was. Een ander onderzoek toonde overtuigend aan dat twee portretten op panelen goed bij elkaar hoorden, aangezien de hout-

nerf bij beide eenzelfde diagonale richting vertoonde. Het eikehout moest enige jaren voor de datering van de schildering in een Baltische streek zijn gekapt. Maar twee volgende portretten op doek konden op grond van zulk materiaalonderzoek niet bij elkaar horen: de grofheid van het linnen en de grondlaag verschilden aanzienlijk. Toch wezen in dit geval stijl, kleding en familiegegevens van de geportretteerden overduidelijk op een hecht paar.

I

n een apart geval, namelijk bij de portretten van Stephanus Geraerdts en Isabella Coymans, heeft Hals een band toegevoegd door de geportretteerden een handeling tussen elkaar te laten verrichten: Isabella biedt Stephanus een roos aan, Stephanus wil hem aanpakken. Bij hen is de scheiding (Isabella in een Franse particuliere verzameling en Stephanus in het Koninklijk Museum in Antwerpen) extra treurig. Nu zijn ze weer even bij elkaar. Hier is de datering het probleem. Volgens Shve kunnen de portretten op grond van stihstische vergelijking niet eerder dan 1650 zijn geschilderd. Dat heeft hij dan ook aangehouden voor de catalogus. Maar Mortier heeft zich daar niets van aangetrokken: het type kloskant, waarmee Isabella's kostuum volgens de laatste mode is versierd, doet haar het jaar 1644 als datering aanhouden. Biesboer volgt haar. De datering komt hem goed uit, want dat is het jaar waarin Stephanus en Isabella, beiden afkomstig uit zeer gefortuneerde koopmansfamilies, trouwden. En zo lijkt Shve's stilistische interpretatie steeds verder achterhaald. Over de datering rond 1622 van een dubbelportret van een man en een vrouw, zittend in een parkachtige omgeving, bestaan minder meningsverschillen. De vrij sobere kostuums en de schilderstijl wijzen in dezelfde richting. In het verleden zijn er nogal eens wilde suggesties gedaan over welk paar werd voorgesteld. Frans Hals zelf en zijn broer Dirck misschien? Op grond van vergelijkingen met andere portretten, wordt tegenwoordig algemeen aangenomen dat hier de Haarlemse koopman en diplomaat Isaac Massa en zijn vrouw Beatrix van der Laen zijn voorgeVU-MAGAZINE—MEI 1990

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen