VU Magazine 1993 - pagina 185

weetje nooit of mensen eronder gebukt gaan dat ze in het dagelijks leven dingen vergeten. Dit is belangrijk omdat je uiteindehjk toch wilt weten hoe het geheugen in het dagelijks leven functioneert." Een tekortkoming is volgens Deelman ook het feit dat in bestaand objectief- onderzoek nooit is gekeken welke methoden de ouderen zelf aanwenden om tot verbetering van de geheugenprestaties te komen. In het dagehjks leven weten ouderen - gesterkt door trucjes en hulpmiddelen - meestal intelligent met geheugenklachten om te gaan. Taken waarin ze slecht zijn of die frustratie oproepen, vermijden ze zoveel m o gelijk. Regelmatig terugkerende activiteiten - zoals koüie zetten en autorijden - zijn uitputtend geoefend en een automatisme geworden. In het bestaande onderzoek worden deze vaardigheden en hulpmiddelen genegeerd. Pianist Deelman noemt de beroemde pianist Arthur Rubinstein als iemand die tot op hoge leeftijd actief bleef mede dankzij het gebruik van geheugentrucjes. Rubinstein nam drie maatregelen toen hij merkte dat zijn fysieke en mentale prestaties afnamen. "Hij

beperkte om te beginnen zijn repertoire. Daarna besteedde hij meer tijd en oefening aan dit kleinere en ongetwijfeld meest dierbare repertoire. En tenslotte paste hij bij het spelen trucjes toe, zoals het vertragen van het tempo, zodat hij op andere m o menten vol kracht en overtuiging zou kunnen spelen. Die strategieën kun je aanduiden als: selectie, optimalisatie en compensatie. Zulke strategieën zijn voor ouderen over het algemeen heel handig en zinvol." Deelman: "De ouder wordende mens heeft meer tijd nodig om informatie te verwerken, om dingen vast te leggen, dus krijgt het geheugen minder kansen zich te bewijzen. Maar dat betekent niet dat je je bij dat langzamer worden hoeft neer te leggen. Wat mij betreft zou ik mensen eerder aanraden om aan zo'n geheugencursus mee te doen dan eindeloos naar quizzen op de televisie te kijken. Het snel paraat hebben van de gekste details, kennis geheten, heeft echt niets met het geheugen te maken." Mevrouw Bovens moet een ontbrekende letter in een woord invullen. O p haar papiertje staat: ' B O T . R ' . Ze komt er niet uit. Haar buurvrouw Ten Brink helpt haar stiekem, en fluistert: "boter".

Gefceaaeiiprocesseff Veel mensen denken dat het geheugen 'iets' is wat in de hersenen zit, vergelijkbaar met organen in de buik. Maar het geheugen als entiteit bestaat niet. Daarom spreekt men in de neuropsychologie liever over geheugenprocessen. Die verlopen niet meer zo effectief wanneer de mens ouder wordt. In de psychologie wordt het onderscheid gemaakt tussen episodisch, semantisdi, procedureel en impliciet geheugen. Prof. dr. B. G. Deelman onderscheidt daarnaast ook nog incidenteel, prospectief en verbaal geheugen. "Al gaat het hier niet om onafhankelijke domeinen of afzonderlijke geheugens," benadrukt hij. Episodisch duidt in dit verband op het geheugen voor gebeurtenissen die men persoonlijk meegemaakt heeft: het vermogen om informatie over allerlei persoonlijke ervanngen bewust vast te leggen en later weer tevoorschijn te toveren. Verstrooidheid ("Waar heb ik mijn por-

temonnee gelaten?") noemt Deelman een 'lek' in het incidenteel geheugen. De keuken inlopen en vergeten dat je daar naar toe liep om een schaar te pakken, is een voorbeeld van een tekort in het prospectieve geheugen. En de term 'verbaal geheugen' gebruikt men bij vragen als: wat zei Erwin Kroll nu ook al weer over het weer van morgen en hoe laat zou mijn dochter mij nou morgen voor die verjaardag komen ophalen? Met semantisch geheugen wordt het bewust vastleggen en oprakelen van (onpersoonlijke) kennis bedoeld; namen van personen, betekenis, en dergelijke. Het procedureel geheugen stelt ons in staat complexe handelingen aan te leren en later weer uit te voeren. Het impliciete geheugen werkt zonder dat we ons daarvan bewust zijn; allerlei indrukken die men niet opzettelijk heeft vastgelegd blijken zonder dat men dit beseft toch een duidelijke invloed op het latere gedrag te hebben.

"Lastig hè? Zet jullie hersens maar in werking", zegt Nanninga bemoedigend. Na een half uur onderbreekt Nanninga de les voor koffie. In die pauze begint ze over de bereidings•wijze van zandkoekjes. "Weet u nog welke ingrediënten u vroeger gebruikte als u appeltaart ging bakken?" Een geheugencursus in groepsverband, als in het Eduard Douwes Dekkerhuis, is volgens Deelman niet zozeer nuttig, maar eerder gewoon leuk te noemen. Al zeggen de ouderen dat hun geheugen erop vooruit is gegaan, de objectieve resultaten na een zes weken durende training zijn gering. "Het is een aardige tijdpassering." Feestneus Geheugencursussen in groepsverband mogen dan niet de gewenste uitkomst - een beter geheugen hebben, individuele training "werkt volgens Deelman aantoonbaar wel. Hij schrijft die betere resultaten toe aan de intensievere didactiek. Ergotherapeute Marjolijn Nanninga is het daar mee eens, "maar", zegt ze, "je moet het effect van de groep niet onderschatten. De herkenning - ik ben niet de enige die last heeft van een haperend geheugen - is erg belangrijk. Het feit dat ouderen weten dat ze aan hun geheugen v/erken, dat ze er samen met anderen wat aan doen, betekent al zoveel voor ze. Dan hoeft het geheugen er niet eens beter op te worden. Als een oudere na afloop van de cursus, twee namen van de verzorgenden méér kan onthouden dan ervoor, is dat al heel wat." Na de pauze leest Nanninga ieder twee vrijv/el identieke zinnen voor. De dames moeten beurtelings het verschil tussen de zinnen aangeven. 'Rechtsaf blijkt in de tweede zin 'linksaf te zijn geworden. En, opklimmend in moeihjkheidsgraad: 'naast de school' wordt 'in de school'. O o k het opsommen van voorwerpen die in zinnen 'verstopt' zitten en het aanvullen van woorden tot samensteUingen - bijvoorbeeld feestneus, feestmaal, feestmuts - staan op het lesprogramma van vandaag. Enthousiast wordt elke inval geuit. Dan is het uur om. Aan het bijleren van een nieuwe naam is Nanninga niet meer toegekomen. v u MAGAZi MEI 19

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen