VU Magazine 1993 - pagina 35

TT «•'

1#2C<

z O

Jacques Ellul: 'Marx zou nu de techniek als bepalende factor aanwijzen.'

Zonder de grote verdiensten op maatschappij-analytisch gebied, die Ellul zeker heeft gehad (en op grond waarvan de Vrije Universiteit hem overigens al in 1965 een eredoctoraat verleende), in twijfel te trekken, en de juistheid van een groot aantal van zijn kritische observaties te betwisten, lijdt zijn theorie omtrent 'het verraad van de techniek' mijns inziens aan een aantal onmiskenbare euvels. En dan bedoel ik euvels die verder reiken dan bijvoorbeeld de constatering dat Elluls gebruik van de term efficiëntie (de drijfveer waarop de dynamiek van de technologische ontwikkeling uiteindelijk blijkt te berusten) sterke associaties oproept met het begrip 'rationaliteit' dat in de theorie van een andere socioloog, Max Weber, een nagenoeg gelijke functie vervult. (In Webers theorie namelijk is het streven naar rationahteit de spil in de ontwikkehng van alle Westerse cultuuruitingen; een centraal motief dat de achtergrond vormt van verschijnselen die uiteenlopen van het kapitalisme tot en met het contrapunt in de muziek van Bach.) Andere euvels ook dan bijvoorbeeld de doorzichtige demagogie die schuilt in EUuls ironiserend gebruik van het subjectieve begrip 'vooruitgang', waar gewoon de onbevooroordeelde term 'ontwikkehng' zou hebben volstaan.

Topzwaar Nee, één van de werkelijk belangrijke bezwaren is het feit dat Elluls theorie zo allesomvattend en absoluut is, dat zij, topzwaar geworden, omslaat en kopje-onder gaat in nietszeggendheid. Je kunt er namelijk letterlijk alles, en dus in feite niets meer, mee verklaren. En op zeker ogenblik kan men naar willekeur De Techniek vervangen door - pak 'm beet - Winstbejag, Seksualiteit, Ambitie, Sportbeoefening dan wel Drankzucht; elke menselijke (on)deugd, kortom, voldoet zolang zij maar met hoofdletters wordt geschreven. Aan die absolutistische pretentie (een aan Marx herinnerend trekje!) van Elluls anti-techniektheorie kleeft nog een ander, wellicht groter bezwaar. Zij stemt door de deterministische onafwendbaarheid waarmee de geprofeteerde rampspoed zich zal voltrekken, namelijk tot een moedeloosmakende vorm van passiviteit, of, in een gunstiger geval, tot een funeste laat-maar-waaien-euforie. Is de hoofdgedachte uit Elluls theorie - te weten: De Techniek is een autonome grootheid - namelijk waar, dan valt daartegen niets meer in te brengen noch te doen. Want zou de mensheid, geschrokken door de onheilstijding, erin slagen deze autono-

me ontwikkehng alsnog om te buigen en onder controle te brengen, dan zou Elluls theorie van meet af aan onwaar zijn geweest en de strijd tegen de techniek derhalve een gevecht tegen windmolens. Het maakt allemaal niets uit, of men nu gewoon doorgaat met (steeds sneller en efficiënter) ademhalen, óf dat men het er spaans benauwd van krijgt. Ik vond het in elk geval een hele verademing om op de titelrol te lezen, dat de uitstraling van het tv-interview met Ellul mede mogelijk was gemaakt door P W T : de stichting die zich met publieksvoorlichting over wetenschap èn techniek bezighoudt. Ik bedoel maar...

Naar aanleiding van 'Het verraad van de techniek', televisie-interview met Jacques Ellul, uitgezonden op 8 oktober 1992. De tekst is a f 10,- op schrift te verkrijgen via I K O N televisie. Bergweg 16, 1217 SE Hilversum. In Nederlandse vertaling verschenen van Ellul bij Kok Agora, Kampen, in 1987 'Subversief christendom', en in 1986 bij dezelfde uitgever een inleiding over Ellul van de hand van P. Hijmans. Veel aandacht aan het werk van EUul wordt ook besteed in Hans Achterhuis (red.): 'De maat van de techniek', een bundel die onlangs verscheen bij Ambo in Baarn (f24,90).

33 v u MAGAZINE JANUARI 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen