VU Magazine 1995 - pagina 552

"Het is niet slecht als de nationale identiteiten wat verzwakken. Het oude nationalisme had iets religieus. De historicus George Mosse noemde het nationalisme 'een seculiere religie waarin het volk zichzelf aanbad.' Het nationalisme heeft een sterk ritueel karakter. Wie kijkt naar de grote rituelen van de negentiende eeuw tot aan de viering van twee eeuwen Franse Revolutie en de gang van zaken rond de Duitse hereniging, ziet rituelen van semireligieuze aard. De natie als sacraal object. Maar dat maakt die rituelen ook zo gevaarlijk."

elders. Hoe moeten we de staatsvorming van Europa modelleren? De verleiding is groot om het Frankrijk van de negentiende eeuw als uitgangspunt te nemen. Frankrijk is een bijzonder homogene staat. De primaire loyaliteit van de burger is die aan de staat. De lekenstaat dient boven de religies te staan, vandaar die enorme gevoeligheid voor zo'n kwestie als de islamitische hoofddoekjes. In andere landen is die homogeniteit veel kleiner. Het gevaar bestaat dat wanneer je de Europese staatsvorming op het Franse model gaat enten, de culturele pluriformiteit zal verdwijnen. Die pluriformiteit is juist een van de elementen die de kracht van Europa uitmaken, dus waarom zouden we die vernietigen?" Zullen mensen in staat zijn zich Europeaan te voelenl Ik voel mi] wel Nederlander, maar geen Europeaan. "Ik voel mij wel Europeaan. Je kunt ook zeggen dat we allemaal wereldburger zijn maar ik denk dat als je aan mensen vraagt waar ze geweest zijn en waar ze zich kunnen voorstellen ooit te werken, men toch aan Europa denkt. Maar over dat Europese gevoel hoef je niet al te dogmatisch te doen. De vraag naar wat typisch Europees is, kan ook vervangen worden door de vraag naar wat typisch Nederlands is. In de discussie die gevoerd is over wat de Neder.. .j landse identiteit behelst, zijn eigenbetel zal schappen genoemd als: gematigdheid, het zoeken naar het compromis. Maar wat is daar nu voor specifiek Nederlands aan? Dat doen ze elders in Europa ook."

De scherpe kantjes zijn er toch afl "Zeker, behalve wanneer blijkt dat de Duitse eenwording samengaat met een toename van vreemdelingenhaat en een gebruik van geweld tegen buitenlanders." Bestaat daar wel een verband tussenl "Ik denk het wel. Het is altijd de lunatic fringe die zich aan geweld te buiten gaat: de gekken aan de uiterste rechterzijde. Maar die gekken drijven altijd mee op een grotere stroom. Het is opvallend dat in een tijd waarin weer veel wordt gesproken over nationale identiteit - de laatste tien jaar meer dan daarvoor - ook het rechts-radikale nationalisme en het

''Het is een typisch n a tion alis tis ch e misvatting dat alles .j

gaan

als

.

racisme weer meer wind in de zeilen

fe

Imjgt. Het is belangnjk om daar tegenover de klassieke liberale en sociale

maai onder elkaar bent. Vooruitgang ontstaat wanneer je zaken doet met anderen."

Blijft over: de folklore. "Er blijft altijd iets bestaan van een elementaire vertrouwdheid en gehechtheid aan het lokale en het nationale. Heel veel mensen voelen zich eerder Amsterdammer of Brabander dan Nederlander, maar men projecteert dat 1 gevoel op het eigen land. Op zoek naar iets wat ons allemaal bindt krijgen we tranen in de ogen wanneer we horen over de watergeuzen en wanneer het Wilhelmus wordt gezongen. Dat heeft een betekenis. Het is onze geschiedenis. In dat opzicht bestaat er een wijgevoel. Maar ik geloof niet dat het nu nog zo is dat mensen in Nederland zich niet kunnen identificeren met personen of gebeurtenissen in de geschiedenis van andere landen, zowel binnen als buiten Europa."

Zijn in Europa niet twee tegengestelde tendenzen waar te nemen: in het Oosten het uiteenvallen van staten in steeds kleinere eenheden, in het Westen juist schaalvergroting^ "Die tegenstelling bestaat inderdaad in zekere zin, hoewel anderzijds de Oosteuropese staten ook allemaal graag lid willen worden van de Europese Unie. Tegenover de fragmentatie bestaat de politieke wil om tot een grotere eenheid te komen. Een deel van de fragmentatie, bijvoorbeeld die in Slowal<ije, is eigenlijk tragisch, omdat die berust op de typisch nationalistische misvatting dat alles beter zal gaan als je maar onder elkaar bent. En dat terwijl de hele moderne economische ontwikkeling er op wijst dat zoiets niet werkt. Vooruitgang ontstaat wanneer je zaken doet met anderen."

Misschien wel met personen of gebeurtenissen, maar ik zie geen Europees wij-gevoel. "Het zal een vrij pragmatisch soort 'wij' moeten zijn. Zo'n pragmatische identiteit is helemaal niet zo slecht, die oude nationale identiteit was veel te hard en heeft veel problemen in het leven geroepen. Men was er vooral van overtuigd dat de anderen niet deugden. Een Poolse filosoof merkte ooit op over een nationalist: 'De liefde voor zijn land kende geen grenzen - van andere landen.' De nationalist wilde maar al te graag de grenzen van andere landen opschuiven. Dat type hard nationalisme is niet de oplossing van een probleem, maar een probleem extra. WETENSCHAP,

CULTUUR

grondslagen van een staat te benadrukken. Maar het kan ook nuttig zijn de aandacht te vestigen op die pragmatische Europese identiteit, zeker als tegelijk in de beschouwing wordt betrokken dat, door de internationale migratie, Europa heterogener zal worden. Wie zich realiseert hoe cultureel heterogeen Europa altijd al is geweest, hoeft die migratie niet als een bedreiging te ervaren."

Krijgen burgers in een verenigd Europa niet minder te zeggenl "Dat gevaar is zeer reëel, maar is ook aanwezig in de nationale staten. De macht van de burger is altijd al beperkt, maar soms kan hij inderdaad iets tegenhouden. Strikt genomen is er geen democratisch fundament op

é) SAMENLEVING

18

- DECEMBER

1995

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen