VU Magazine 1995 - pagina 523

O

ngeveer 400.000 Nederlanders spreken Fries. Het is onze tvi'eede landstaal - dat is bij wet vastgelegd - met eigen literatuur, toneelgezelschappen, wetenschappelijke instituten, beleidsambtenaren èn problemen. Een van die problemen is dat veel Friezen wel Fries spreken, maar dat steeds meer Nederlandse en Engelse woorden hun vocabulair gaan overheersen. Daarnaast voelen de echte propagandisten van de taal zich niet serieus genomen - weinigen lijken de taal nog te waarderen, en soms valt zelfs het verwijt van fanatisme te horen. Toen begin dit jaar het provinciebestuur de naam Friesland officieel in Fryslan wilde veranderen - iets dat al tien jaar eerder was besloten - ontstond de zoveelste discussie over de positie van het Fries. De meeste ondernemers zijn niet tegen de eigen taal, maar wanneer deze wordt doorgevoerd in het beleid en de naamgeving, zou Friesland zich buiten de rest van Nederland plaatsen. En Friezen zijn tenslotte in de eerste plaats Nederlanders, zo luidt de redenatie. De Friese taaistrijders reageerden minstens zo vinnig. Een goed ondernemer maakt niet minder winst omdat de naam van zijn woonplaats onbekend in de oren klinkt, maar weet zonodig ook in Vladiwostok geld te verdienen, was een van de tegenwerpingen. Daarnaast gaat het bij een cultuur volgens deze al<tivisten om meer dan pral<:tische argumenten. Wanneer taal alleen dient om een boodschap over te brengen, kunnen we maar beter direkt Engels als voertaal kiezen. En zo laaide een al eerder gevoerd debat, tot irritatie van beide partijen, weer op. Uitspraken over cultuureigen en cultuurverschil liggen nu eenmaal gevoelig, ook buiten Friesland. W D leider Bolkestein wordt nog steeds herinnerd aan zijn uitspraken over migranten die volgens hem volledig moeten integreren in de Nederlandse cultuur, en het dagelijkse nieuws kent zo zijn vaste rubriek nationalisme, waarbij vooral oorlogsbeelden het scherm vullen. In de wetenschap veroorzalcen cultuur, afkomst en nationalisme al net zo vaalc verwarring. Al in de jaren vijftig verscheen een boek waarin onderzoekers uitgebreid ingingen op honderdvijftig gangbare definities van cultuur. De aangehangen definitie bepaalde vaalc in grote mate de uitWETE.

komsten van onderzoek en cultuurbeleid, zo luidde de conclusie. INNERLIJK

BEHANG

De meeste betrokkenen reageren dan ook terughoudend op de vraag wat de Friese cultuur nu precies inhoudt en waarin deze zich onderscheidt van de Nederlandse. Wanneer dan ook nog wordt gevraagd deze mening toe te lichten aan de hand van een gedicht, om het verschil in taal te illustreren, blijkt een antwoord helemaal lastig te geven. Een enkele wetenschapper acht zich onvoldoende capabel. De collega's naar wie wordt doorverwezen, zijn al bijna even huiverig. De meeste uitspralcen gaan gepaard met veel slagen om de arm en niemand durft zich als autoriteit op te werpen als het gaat om het verschil tussen culturen en bijbehorende talen - tussen het Fries en het Nederlands. Het specifiek Friese, het eigene van het Nederlands of het karalcter van de Duitse cultuur? Lamimert Jansma, directeur van de Fryske Akademy en van huis uit godsdienstsocioloog, denkt dat het bestaan van cultuurverschillen vooral een kwestie is van abstractie-niveau en persoonlijke overtuiging. De bestuurder van dit 65 personeelsleden tellende wetenschappelijk onderzoeksinstituut voor de Friese taal, uit zich voorzichtig: "Friesland kent een eigen taal en enkele uitingsvormen waarin het zich onderscheidt van de rest van Nederland. Maar uiteindelijk overlapt het elkaar toch sterk. Tussen Vlaanderen en Nederland zijn de verschillen misschien klein, terwijl ze met Duitsland groter lijken, maar ook al deze culturen kennen veel facetten die samenvallen. Onze zuiderburen spreken bovendien zelfs dezelfde taal." Van een moderne westerse cultuur kan, na enig abstraheren, volgens Jansma zeker worden gesproken. Kenmerken als een hoge mobiliteit, een sterke nadruk op efficiëntie en overeenkomstige voorkeuren voor kleding zijn ontegenzeggelijk eigen aan WestEuropa en de Verenigde Staten. Tegelijkertijd is weer opmerkelijk dat het ondanks de overeenkomsten, beslist geen eenheidsworst is. De Europese politiek is er zelfs op gericht verschillen in cultuur, ook bij die van minderheden, te benadrukken. Jansma spreekt over het 'innerlijke behang' dat in Europa eigen kleuren CHAP, CULTUUR

&> SAMENLEVING

-

kent. "Al veertig jaar geleden schreef Hans Lodeizen een gedicht waarin hij de treurnis beschreef in de buitenwijken van Europese steden. De wijken zijn bijna helemaal hetzelfde. Dat klopt, maar toch zijn er verschillen die we niet kunnen uitvlalcken. 'Innerlijk behang', noemde Lodeizen dat. Nederland en Vlaanderen hebben dezelfde taal en toch kunnen Nederlanders nog steeds grote cultuurverschillen ervaren wanneer ze de grens passeren." BESCHAVINGSOFFENSIEF

De Utrechtse universitair docent in de moderne Nederlandse letterkunde Wilbert Smulders hoeft niet lang na te denken over het onderscheid tussen de Friese cultuur en de Nederlandse. Het Fries is voor hem een reactie op de trend naar gelijkschalceling en centralisatie die in het begin van de negentiende eeuw begon. De uniformering van onder andere spelling en kloktijd tot 1909 liepen zelfs de klokken op de treinstations in de regio's verschillend - hadden tot gevolg dat streken een stuk autonomie en eigenheid inleverden. Verschillende regio's pikten dit niet en verzetten zich vanaf de romantiek met wisselend succes tegen dit beschavingsoffensief. Smulders: "Het hele proces v^^as erop gericht de regio te ontmantelen. En dat is wat Friesland betreft voor een belangrijk deel gelukt. Friezen leven, op wat kleine verschillen na, precies hetzelfde als de inwoners van Lutjebroek. Voor mij is er geen Friese cultuur, alleen folklore. Het benadrukken van de waarde van het Fries heeft iets krampachtigs." De verschillen die wel in Nederland bestaan zijn niet specifiek streekgebonden, meent de neerlandicus. "De verzuiling heeft meer verschillen in achtergrond gecreëerd dan de plaats van herkomst. Het maalcte nogal wat uit of iemand in het reformatorische Maassluis opgroeide of in een van de socialistische veengebied in Drenthe. Natuurlijk bracht de geografische herkomst ook wel verschil met zich mee, maar dat was aanzienlijk kleiner dan het contrast als gevolg van verschil in overtuiging." Bij het antwoord op de vraag of er van een afzonderlijke cultuur spralce is, dient de geschiedenis voor Smulders als belangrijkste maatstaf. Vlaanderen heeft volgens hem wel een eigen cultuur, omdat men daar over een duide-

NOVEMBER 1995

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen