VU Magazine 1996 - pagina 557

inrichting Novalis in Scheveningen. "Weer in het land van regens / na jaren zon en kleuren / een gewonde god nu, / falende god. Verweg", schreef hij in een gedicht, dat opgenomen werd in zijn zevende bundel 'Het explosieve uur'(1955)Na enige tijd kwam Andreus onder behandeling van de psychiater M. Lietaeit Peeibolte, een Freudiaans geschoolde analyticus die een synthese nastreefde tussen psychoanalyse en mystiek. Van der Vegt heeft in de biografie veel plaats ingeruimd voor het gedachtengoed en de behandelmethode van deze arts, wiens invloed op Andreus zeer groot is geweest. Neurosen zouden in de optiek van Peerbolte teruggevoerd kunnen worden op traumatische ervaringen van de ongeboren vrucht. Centraal in de analyse die Andreus onderging, kwam daarom de abortuspoging van zijn moeder te staan. Het prenataal aangerichte trauma zou in Andreus' geval verantwoordelijk moeten worden geacht voor de latere problemen. Met langere en kortere tussenpozen heeft de analyse door Peerbolte twintig jaar geduurd. Na de diepe crisis van 1954 is Andreus weer opgekrabbeld en kon hij zijn gewone leven hervatten; op gezette tijden echter kwamen de depressies terug. Intussen bleef hij gedichten schrijven, de ene bundel na de andere. Na de breuk met Odile Lienard in 1955, begon Andreus aan zijn indrukwekkende serie 'De sonnetten van de kleine waanzin'. Hij maakte zich er zorgen over of men zou accepteren dat hij als experimenteel dichter voor de sonnetvorm had gekozen. "Mijn volgende bundel is voor mijn gevoel een voortzetting van wat ik altijd gedaan heb, maar voor anderen zal het misschien een breuk betekenen. Ik weet niet of ik het wel kan publiceren, want er zitten 2 of 3 'prenatale' gedichten in, zonder enige vermomming ditmaal en ik weet niet of de tijden rijp zijn voor dergelijke zaken", schreef hij in een brief aan Ad den Besten. Toen de 'Sonnetten' in 1957 uitkwamen was de kritiek echter opvallend positief, al werd het wel ongewoon gevonden dat een experimenT teel dichter sonnetten schreef.

"Hartverscheurend oprecht", meende een van de critici, en een ander vond dat Andreus met deze verzen het sonnet weer "tot het nulpunt" had teruggebracht. Echter geen van de critici ging in op de prenatale symboliek, hetgeen Andreus verbaasd moet hebben. In dezelfde periode is Andreus ook kinderboeken gaan schrijven, in eerste instantie omdat dat meer inkomsten op zou leveren dan poëzie. Hij heeft een hele reeks kinderboeken en bundels met kindergedichten op zijn naam staan. Vooral de Meester Pompelmoes-serie was populair. Voor Hans Andreus was het verschil tussen het verzinnen van kinderboeken en het schrijven van gedichten niet zo groot: "Het moet allebei op een gegeven moment nergens meer op hoeven slaan", zei hij in een interview. Hij was succesvol als auteur van kinderliteratuur. Tegen het eind van de jaren zestig kregen zijn kinderboeken zelfs meer en betere kritieken dan de poëziebundels die in dezelfde tijd verschenen. Diverse malen werd Andreus voor zijn kinderboeken bekroond. In de poëzie vond men echter dat hij zich begon te herhalen.

In 1972 keerde de neurose terug en raakte Andreus opnieuw in een ernstige crisis. De hulp van Peerbolte werd ingeroepen en de analyse werd - dit keer schriftelijk - voortgezet. Andreus was eraan gewend geraakt om geheel in de lijn van de analyticus zijn problemen prenataal te duiden, en ook dit keer draait alles om de woede ten aanzien van de moeder die een vroege aanslag op het leven van Andreus zou hebben gepleegd. Opvallend is dat de oorlogservaring - het andere grote thema dat Andreus' leven heeft beheerst - in de psychoanalyse niet of slechts in zeer beperkte mate een rol gespeeld lijkt te hebben. De depressie waarin Andreus keer op keer terugvalt, wordt door Peerbolte uitsluitend vanuit het prenatale trauma verklaard. Voor wie de inzichten van de prenatale psychoanalyse niet deelt, houdt het hele genezingsproces, zoals dat door de biograaf nauwkeurig wordt gevolgd, daardoor iets vervreemdends. Valt er over de problematiek van een heel mensenleven niet veel meer te zeggen dan dat er voor de geboorte een trauma zou zijn aangericht? Van der Vegt geeft geen antwoord op deze kwestie. In het levensverhaal zoals hij het schetst, lopen de twee thema's

Rode draden

- het trauma van de vroegste jeugd en de oorlogservaring - als rode draden door het boek, zonder dat die draden op wat voor manier dan ook met elkaar vervlochten raken. Voor de poëzie maakt het niet zoveel uit. Uit de gedichten zoals ik ze tot nu toe heb gelezen,

Ook de biografie lijkt vanaf dat moment over het hoogtepunt heen. Er volgen nieuwe liefdes, nieuwe verhuizingen, nieuwe depressieve inzinkingen en natuurlijk nieuwe bundels. Andreus was in 1958 met Ina Bouwman getrouwd, scheidde twee jaar later van haar en hertrouwde in 1962 met Lulde Paulides, een verhouding die tot aan zijn dood in 1977 stand hield. Veelvuldig waren de problemen met huisvesting, hij voelde zich nergens thuis, het ene huis was te gehorig, het andere lag aan een te drukke straat. Toen hij in 1973 naar Putten verhuisde, was dat de zeventiende verhuizing, sinds zijn ontslag uit de ziekeninrichting Novalis. Daarbij kwam het vele werk. Andreus zorgde voor het gezinsinkomen en omdat er intussen kinderen waren, moest hij stevig aan de weg timmeren om voldoende geld op tafel te krijgen. "Ik ruil de zon voor drank / als ik werk aan de woorden voor geld / de nijvere mieren dresseer."

heb ik nooit een beeld gekregen van een oorlogstrauma, en ook de prenatale symboliek is mij grotendeels ontgaan. Het werk van Hans Andreus mag 'achter elkaar gelegd' een levensverhaal vormen, het is dan wel een verhaal met andere accenten dan de geschiedenis die Van der Vegt te boek heeft gesteld. Reden om alle gedichten opnieuw te lezen en te interpreteren?

Naar aanleiding van: Jan van der Vegt, 'Hans Andreus - biografie', De P r o m Baarn, 1995. De Verzamelde gedichten van Andreus zijn verschenen bij uitgeverij Bert Bakker.

WCS DECEMBER

I996

41

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen