VU Magazine 1997 - pagina 280

Valse voorspellingen

Heaven's Gate was niet de eerste sekte die het heil verwachtte van ufo's. Al in 1954 hoorde de Amerikaanse huisvrouw Dorothy Martin van bewoners van de planeet Clarion dat de aarde zou vergaan door een overstroming. Met een groepje volgelingen wachtte zij op de aangewezen dag vergeefs op de zondvloed en op de reddende vliegende schotel. Vreemd genoeg betekende deze desillusie niet het einde van hun geloof in de ruimtebroeders. Martin en haar geestverwanten voerden hun bekeringspogingen zelfs op. Pas toen dit vergeefs bleek, viel de groep uit elkaar. Martin had niet alleen de boodschap van de Clarionezen verkeerd beoordeeld. Het was haar ook ontgaan dat zich onder haar volgelingen under cover vijf studenten bevonden. Dankzij hen is haar geschiedenis van dag tot dag te volgen in een sociologische klassieker uit 1956, 'When prophecy fails', een studie die leest als een roman. Een van de auteurs, de sociaal-psycholoog Leon Festinger, zag in Martins profetie een ideale gelegenheid om zijn hypothese van de cognitieve dissonantie te testen. Kort gezegd komt dit psychologische mechanisme erop neer dat mensen het slecht verdragen als hun overtuigingen worden weersproken door de werkelijkheid. Die 'dissonantie' kan op verschillende manieren worden verholpen. Je kunt om te beginnen de ogen sluiten voor alle bewijzen van het tegendeel. Die ontkenning is echter niet vol te houden bij zoiets onweerlegbaars als het onverhoopte voortbestaan van de wereld. Het ligt meer voor de hand om te besluiten dat de overtuiging onjuist was. Dat is echter moeilijk toe te geven als je offers hebt gebracht voor die overtuiging, zoals je gezin in de steek laten en in de krant verkondigen dat de wereld zal vergaan. Als er geen weg terug is, zegt Festinger, kun je proberen om de werkelijkheid in overeenstemming te brengen met je overtuiging, bijvoorbeeld door zo veel mogelijk mensen te bekeren. Als iedereen immers dezelfde overtuiging deelt, moet die wel waar zijn. Met andere woorden: voorspellingen die niet uitkomen kunnen het geloof juist versterken. Net als de sekte van Martin lieten de aanhangers van Do en Ti zich niet ontmoedigen door aanwijzingen van hun ongelijk. Na de dood van een van hun leiders startten ze een nieuw publiciteitsoffensief. Ook koesterde Do de verwachting dat de autoriteiten een inval zouden doen en een nieuw Waco zouden veroorzaken. Maar er kwamen geen nieuwe bekeerlingen en ook het gezag kwam de apocalyptische fantasieën van de sekte niet bevestigen. Dus klampten ze zich vast aan een gerucht over een naderende ufo, en vervolgens namen ze maatregelen om te voorkomen dat ze ooit nog zouden worden teleurgesteld.

Voortekenen

Het zou voorbarig zijn om het eindtijdgeloof van de leden van Heaven's Gate af te doen als iets marginaals. Een enorme en groeiende groep mensen verwacht dat de aarde, als een auto waarvan de kilometerteller het klokje rond is, in of kort na het jaar 2000 toe zal zijn aan een grote onderhoudsbeurt. Nieuw is de hoop op een hemelse redder die de uitverkorenen meevoert naar een beter leven evenmin. Toen Jezus zijn vol-

56

wcs

JULI/AUGUSTUS

1997

gelingen leerde bidden: "Uw koninkrijk kome", verwachtten zij dat koninkrijk nog bij hun leven binnen te gaan. Die verwachting werd aanvankelijk ruw verstoord door de executie van hun leider, maar nam al snel een nieuwe vorm aan: de hoop op diens aanstaande wederkomst. Deze hoop was een troost tijdens de christenvervolgingen onder de Romeinen, maar raakte op de achtergrond toen het christendom van een apocalyptische Joodse sekte was gepromoveerd tot staatsgodsdienst. De belofte van de wederkomst bleef bestaan, maar de Kerk ontmoedigde speculaties over het precieze moment en verschoof zelfs een paar keer stilzwijgend de einddatum. Wel was er een algemeen aanvaarde methode voor de berekening daarvan, de 'Grote Week': omdat God de wereld had geschapen in zes dagen, zou hij hem na zesduizend jaar laten vergaan. Wanneer dat zesduizendste jaar aanbrak, was echter vatbaar voor discussie. Was het het jaar 1000? Het is wijd en zijd bekend dat er massale paniek heerste in de christenheid bij de nadering van dat magische ronde jaartal. Die paniek is echter grotendeels een geschiedkundig broodje aap. Op een enkele uitzondering na zijn alle berichten over apocalyptische massahysterie lang na de bewuste datum opgetekend. Bovendien had het grootste deel van de bevolking geen flauw benul van de christelijke jaartelling (laat staan dat er, zoals anno 1997, horloges in de handel waren die aftelden naar de millenniumwisseling). Aan de andere kant werd de christelijke wereld ook rond het jaar 1000 van tijd tot tijd verontrust door voortekenen. Zoals de leden van Heaven's Gate de verschijning van de komeet Hale-Bopp opvatten als signaal om deze wereld te verlaten, staarden mensen in 989 bezorgd naar de komeet van Halley. Want kometen, zo schreef de Vlaamse dichter fan van Boendale in de veertiende eeuw, betekenen "princhen doot, dier tijt ofte ander plaghen" (de dood van een vorst, dure tijden of andere plagen). Een ander voorteken was de zonsverduistering op 29 juni 1033, dus precies duizend jaar na het lijden van Christus. Een waarnemer noteerde: "De zon nam de kleur van een saffier aan en droeg aan de bovenkant het beeld van de maan in haar eerste kwartier. De mensen keken elkaar aan en zagen doodsbleek. Alle dingen leken te baden in een saffraankleurige damp. Toen maakte een gevoel van enorme angst en verbijstering zich van de mensen meester. Zij begrepen heel goed dat dit schouwspel voorspelde dat er een tragisch onheil op de mensheid zou neerdalen. En inderdaad gebeurde het op dezelfde dag, die van de geboorte van de apostelen, in de kerk van de heilige Petrus, dat enkele samenzwerende Romeinse edelen in opstand kwamen tegen de paus van Rome, hem wilden doden, daar niet in slaagden, maar hem niettemin van zijn zetel verjoegen..." Dit bericht komt echter uit de koker van de kroniekschrijver Raoul Glaber, die volgens historici een onbetrouwbare praatjesmaker was. Bovendien had de paus in kwestie, Benedictus IX, er als bestuurder zo'n puinhoop van gemaakt, dat de opstand van Romeinse edelen niet verwonderlijk is.

De apocalyptische sentimenten waarvan de Middeleeuwen doortrokken waren, kwamen van tijd tot tijd tot uitbarsting in

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen