GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

Leestafel.

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Leestafel.

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

1. C. SMEENK. HET CHKISTEN-SOCIALISME, Zutphen — J. B. van den Brink en Co.

Deze Studie van den heer SMEENK verscheen onlangs als No. 1 en 2 in de 3e Serie der Christelijke Brochurenreeks ONS ARSENAAL.

„Een beknopte schets en beoordeeling te geven van het »Christen-Socialisme* levert eigenaardige moeielijkheden op.*

Aldus de Schrijver vóór hij van wal steekt.

En hij noemt ze ook. »Met den naam iChristen-Socialisme* dienen zich immers, zoowel hier te lande als in het buitenland, allerlei groepen aan, die onderling zeer belangrijk verschillen.*

Het zit 'm dus in de veelzinnigheid van de éénen term zooals je dat ook hebt met het ééne woord: ihond* voor den viervoeter en het sterrenbeeld of met het ééne woord: «palm* voor boom, handvlakte en lengtemaat.

Maar SMEENK weet er zich doorheen te slaan doordat hij, zijn stof volkomen meester, zich ook mefester toont in de beperking.

Hij beperkt zich tothet «Christen-Socialisme* in öns land, wat hem echter niet verhindert het ook nog over het iReligieus-Socialisme* ten onzent te hebben.

Düs afgebakend is het gebied waarover deze Studie, gaat toch nog van eerbiedwaardigen omvang, maar nog eerbiedwaardiger dunkt mij de wijze, waarop de lezer er wordt rondgevoerd. Door even heldere als snelle oriëntatie en even eerlijke objectiviteit als bezonken kritiek toont SMEENK zich hier als te zijn 'n alleszins betrouwbare gids.

Met dat > een beknopte schets en beoordeeling" op den eersten regel is meteen de partitie oftewel indeeling aangegeven.

Eerst dan over de «BEKNOPTE SCHETS" waardoor de lezer een helder overzicht krijgt van het «Christen-Socialisme" met, op den koop toe, van het , religieus-Socialisme" ten onzent (p. 2-p. 22).

De eerste van de onderling zeer verschillende groepen, die hier geschetst wordt, is die der mannen van de «Biijde Wereld" onder wie Ds. S. K. BAKKER »een der meest op den voorgrond tredende persoonlijkheden is".

Voor het ontstaan van deze groep omstreeks 1894, onder eenige moderne theologische studenten te LEIDEN, die sterk gevoelden, dat „het Christendom ook eischen van sociale gerechtigheid stelt"; voor haar toetreding, in 1915, tot de in 1894 te ZWOLLE opgerichte S. D. A. P.; en ook voor het, toen deze studenten predikanten waren geworden, onderling-met-elkander-verband bewaren, door middel van het blad: DE BLIJDE ­ WERELD en het organiseeren van „Blijde Werelddagen", verwijs ik naar de brochure zelf (p. 2—9).

Een tweede aan deze groep nauw verwante, is die van - de „RELIGIEUSE-SOCIALISTEN, „personen, die voor het meerendeel het pantheïsme aanhangen" en waarvan dan VAN DE BERGH VAN EYSINGA, J. KEULEN en H. C. CANNEGIETER genoemd worden. Over het door deze groep, sedert 1913, houden van religieus-socialistische bijeenkomsten; haar totstandbrengen, in 191S, van het RELIGIEUS-SOCIALISTISCH VERBOND; en de afscheiding in (^t zelfde jaar van een minderheid, onder leiding van MEIJER, die DE NIEUWE GEDACHTE Stichtend, „anti-kerkelijk en niet-christelijk het „religieuse" tot ontwikkeling wilde brengen", leze men weer de brochure zelf. (p. 10 en 11).

De derde en laatste groep, die de Schrijver schetst, en dat breeder dan de twee vorige, is de BOND VAN „CHRISTEN-SOCIALISTEN" (p. 11—p. 22).

„Geheel anders dan bij de „Blijde Wereldgroep", zegt de heer SMEENK, „worden wij hier gebracht in een aanvankelijk meer orthodoxprotestantsch milieu".

Bij het schetsen van deze groep wordt eerst ENKA met haar roman: „HET KOMT" uit 1905 en haar brochure: KAN EEN RECHTZINNIG CHRISTEN SOCIALIST ZIJN? uit 1906, op den voorgrond gebracht.

„Het woord van deze begaafde vrouw vond weerklank", zoo leest men op pag. 13 en dan vernemen wij, dat onder haar leiding, 13 Juli 1907, de BOND VAN CHRISTEN-SOCIALISATIE werd gesticht, »die zeer beslist wilde zijn een organisatie van orthodoxe, van rechtzinnige Christenen.”

Ook mannen van Gereformeerden huize traden toe en, om de «modernen* uit de «Blijde Wereld" te weren, werd van de leden instemming met de Apostolische geloofsbelijdenis geëischt.

Al spoedig doken er echter allerlei verschillen op.

Wel wilde men verre blijven van deS.D.A.P, maar terwijl ENKA beweerde, «Christendom en Socialisme kan samengaan", beweerde DAAN VAN DEE ZEE «het moet samengaan.

Ook de eisch tot instemming met het Apostolicum verslapte. Vrijzinnigen, die in 1907 te UTRECHT hadden opgericht de «BROEDERSCHAP TOT BEVORDEEING VAN CHRISTELIJK-MAATSCHAP-PELIJK LEVEN" en, blijkens hun orgaan DE WEEELDVKEDE, «pantheïstische neigingen" had­ den, klopten bij den Bond aan en werden toegelaten.

In 1912 werd het Apostolicum vervangen door een andere «Beginselverklaring”.

Dan vertelt SMEENK van „de eenige jaren", waarin Ds. B. DE LIGT, «superieur man, van grooten levensemst", in den Bond de leidinghad en er «de pantheïsdsche strooming overheerschend werd". Het laatste documenteert hij met enkele citaten.

ENKA ging heen, VAN DEB ZEE trok zich terug en «de positief-Christelijke elementen, die nog bleven, oefenden geen beteekenenden invloed uit”.

Allermerkwaardigst noemt de schrijver het, dat, terwijl DE LIGT steeds, omdat hij uit religieus-ethische motieven zich niet met de Marxistische klassenstrijdleer kon vereenigen, de zelfstandigheid van den Bond tegen de S. D. A. P. heeft gehandhaafd, deze Bond in de laatste jaren toenadering zocht tot de S. D. P., thans de Communistische Partij, of de Wijnkoop-groep.

SMEENK meent zich dit te kunnen verklaren deels uit het anti-militarisme van DE LIGT C. S., deels uit het volgens hen niet genoeg, «revolutionair" zijn van de S. D. A. P.

Het anti-militairisme is voor den Bond het strijdpunt en sedert 1916 kwam de eisch tot onmiddellijke demobilisatie en de propaganda voor dienstweigering. Iets wat niet verhindert, dat het gebruik van «geweld" er niet absoluut wordt afgekeurd en «zelfs met de Bolsjewisrische principes en methoden wordt gesympathiseerd”.

Hier in de brochure zijn we aan het einde van DE LIGT'S «eenige jaren*.

„Zijn wijsgeerig standpunt liet hem niet toe langer te varen onder de vlag van het Christen-Socialisme*.

Hij heeft zich teruggetrokken uit den Bond. Sedert 1918 is ENKA er weer in en wel nadat zij in den tusschentijd enkele jaren de S. D. A. P. als propagandiste had gediend.

Met Ds. KRUIJT, die, als Kamerlid, met de heeren WIJNKOOP C. S. één club vormt, heeft zij thans de leiding van den «BOND VAN CHRIS­ TEN-SOCIALISTEN* .

TEN-SOCIALISTEN* . Hoewel niet in alles eens met KRUUT, gaat haar sympathie uit naar LENU? en BELA KUN en wat in Rusland geschiedt acht zij — al ziet zij ook vele vlekken — toch van «ontroerende schoonheid*.

„Er is in den laatsten tijd in den Bond weer allerlei verdeeldheid*, zoo vertelt ons de heer SMEENK.

Is te begrijpen!

En nu, na dit kort begrip van het Christenn Socialisme* ten onzent, de BEOORDEELING die de heer SMEENK ervan geeft (p. 22-38).

Ook hier verheelt de Schrijver, met het oog op de verschillende groepen, zich de moeilijkheid niet. Maar het is hem weer volkomen gelukt, door de eenheid in de veelheid te zien, baar te boven te komen.

Om van deze beoordeeling nut te hebben moet men, ik herhaal het nog eens, het boekje zelf lezen en ik bepaal mij dan ook tot enkele grepen uit deze kritiek.

Zoo, waar SMEENK ingaat tegen het zien van »KAPITALISME« en «SOCIALISME» als een absolute tegenstelling, doordat men het eerste met «ieder voor zich* en het laatste met «alles voor allen* vereenzelvigt (p. 22). Waarbij dan herinnerd wordt eenerzijds, dat het kapitalisme «een maatschappij-vorm is, die historisch gegroeid en reeds bezig is te vergroeien* en, dat «de kapitalistische maatschappij niet door menschen welbewust in elkaar gezet is met de bedoeling, om hun bezit te verwerven en te vergrooten* (p. 29) — en anderzijds, dat «de psychologische mogelijkheid van het «Socialisme*, hetwelk heel wat meer en. wat anders is dan grootbedrijf-exploitatie door Staats-of Gemdentebesturen, wel voor MARX rust op zijn dogma van het «historischmaterialisme", maar allerminst voor den Christen steun vindt in het dogma van de zonde (p. 28).

Zoo ook als, naar aanleiding van het «ieder voor zich* tegenover het «allen voor allen*, herinnerd wordt, dat «zelfhandhaving* nog geen «zelf­ zucht* is (p. 33).

En evenzoo waar, naar aanleiding van de bewering, dat «de kapitalistische loonregeling als in strijd met de naastenliefde en in disharmonie met den eisch van Lukas X : 7, een winstbejag zou wezen lijnrecht in strijd met JEZUS waarschuwing tegen den Mammondienst* (p. 22), dan herinnerd wordt dat er uit Luk. X : 7 «de arbeider is zijn loon waard*, geen principieele veroordeeling van de huidige maatschappij kan worden afgeleid* (p. 29).

Ik zou nog meer grepen willen doen.

Zoo, waar tegenover het anti-militarisme gewezen wordt op den rechtvaardigen oorlog (p. 34), of, waar ik op p. 31 lees: «Men kan het »l»pitalisme* niet vereenzelvigen met Mammonisme. Het laatste was er vóór het eerste. «Mammonisme* is het werken alleen om winst, maar evengoed het werken alleen om loon.

Maar genoeg, mijn aankondiging van deze Studie mag de lezing er van niet overbodig maken.

Laat mij ter kenschetsing van haar bedoelen alleen nog deze woorden er uit aanhalen: «Met den zoo moeilijken hervormingsarbeid moet worden' voortgegaan. Op de vergroeiende toestanden moet van uit het Christelijk beginsel invloed ten goede geoefend. Naar reformatie, naar vermindering van schrijnende ongelijkheden, naar verzoening van scherpe tegenstellingen, naar betere organisatie moet, ook door middel van de wetgeving, met alle kracht worden gestreefd. De Nederlandsche Christenen mogen hier niet achter blijven !

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zondag 11 april 1920

De Heraut | 4 Pagina's

Leestafel.

Bekijk de hele uitgave van zondag 11 april 1920

De Heraut | 4 Pagina's