Het positivisme van Ernst Mach en de ontwikkeling der moderne physica - pagina 26
Rede uitgesproken ter gelegenheid van den Dies Natalis der Vrije Universiteit
24 zooals Mach zelf erkent, tot die begrippen, die als vanzelf worden gevormd; Mach gebruikt hier natuurlijk weer het woord instinctief. Het kost heel weinig hersenarbeid ze te aanvaarden, echter zeer veel hersenarbeid om in te zien, dat zij physisch onhoudbaar zijn. Waarom heeft Mach zich dan zooveel moeite gegeven ze uit de physica te verwijderen, terwijl hij zelf moest erkennen, dat ze, hoewel overbodig, ook niet schadelijk waren? Mach was een logisch wetenschappelijk denker, een critisch en scherpzinnig physicus. Dat is reeds voldoende om zijn voorliefde voor beknoptheid, helderheid en bondigheid bij de formuleering van grondstellingen, zijn streven naar verwijdering van overbodige begrippen, zijn afkeer van pleonasme, tautologie en abundantie te verklaren. Hij was bovendien philosoof, met hevigen afkeer van al wat naar metaphysica zweemt. Dat scherpte zijn blik bij het opsporen van overbodige begrippen, en verklaart de volharding, waarmede hij steeds weer de argumenten van zijn tegenstanders weerlegt. Waarom heeft voorts Einstein de speciale relativiteitstheorie ontwikkeld en hebben de physici haar aanvaard, terwijl met Lorentz' contractie-hypothese de experimenteele feiten ook waren te verklaren? En waarom heeft Einstein daarna de algemeene relativiteitstheorie geformuleerd, waartoe geen dwingende experimenteele aanleiding was? Men zal, gezien de hooge eischen, die de relativiteitstheorie aan het denken stelt, bezwaarlijk kunnen volhouden, dat dit uit een streven naar spaarzaamheid met gedachten of naar een minimum van denkoperaties is te verklaren. Kan dan in deze ontwikkeling misschien het streven naar ,,Beseitigung des intellectuellen Unbehagens" worden ontdekt? Of bij hen, die aan de ontwikkeling hebben medegewerkt, inderdaad door den gegeven stand van zaken een gevoel van onbehagen is gewekt, is moeilijk na te gaan. Maar gesteld dat dit zoo was, dan valt toch op te merken, dat dit onbehagen dan zijn oorzaak vond in een conflict in het denken, veroorzaakt door de strijdigheid eener theoretische conclusie met de experimenteele ervaring, of ook door het gemis aan logische geslotenheid der theorie, d.w.z. dat het psychologisch motief van het onbehagen, zoo het aanwezig was, zelf eerst op grond van den eigen norm van het wetenschappelijk denken is te verklaren. Resumeerend meenen we te mogen besluiten, dat de ontwikkeling der relativiteitstheorie, Mach's eigen aandeel daarbij inbegrepen, veel meer het zelfstandig karakter, het eigen principe, de eigen norm van het wetenschappelijk leven naar voren doet treden, dan dat daaruit eenig bewijs zou zijn te putten voor de stelling, dat dit wetenschappelijk leven niet anders is dan een biologisch aanpassingsproces. Het verdient tenslotte vermelding, dat Mach zelf in het in 1913
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van woensdag 20 oktober 1937
Rectorale redes | 44 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van woensdag 20 oktober 1937
Rectorale redes | 44 Pagina's